Page 180 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

3. Tema: Anlamın Yapı Taşları

EDEBİYAT ATÖLYESİ 4. ŞEKİL BİLGİSİ (SÖZCÜĞÜN YAPISI)

Aşağıdaki metinlerde düşünceyi geliştirme yollarından Sözcükler, dilimizin iletişim işlevini yerine getirirken kullandığı
hangilerine başvurulmuştur? Altlarına yazınız. anlamlı ses birimleridir. Sözcüğün yapı ve anlam olmak üzere
iki boyutu vardır. Bir sözcüğün çevremizdeki varlıklar, eylem-
Destanlar, tarihten önce ve Konuşma ile yazma farklıdır.
tarihin başlangıcı sırasında Konuşma geçicidir, yazma ler, duygu ve düşüncelerle ilgili zihnimizde uyandırdığı çağrı-
bir milletin geçirdiği macera- kalıcı. Konuşma anlıktır, yaz- şımlara anlam deriz. Sözcüğün görülebilen, gözlemlenebilen
ları, yetiştirdiği kahramanları; ma sonsuz. Yazıya geçirilen boyutu ise yapıyla ilgilidir. Harf, kök, ek, hece gibi unsurlar
doğa, evren ve toplum olay- her şey olduğu gibi korunur. sözcüğün yapı taşlarıdır. Bu bölümde, sözcüklerin oluşumunu
ları hakkındaki düşündük- Konuşma ise saman alevi ve işleyişini sağlayan yapı özelliklerine değineceğiz.
lerini ve bunlar karşısında gibi söylendiği anda yitip gi- HARF (SES)
EDİTÖR YAYINLARI
aldığı vaziyetleri anlatan din der.
ve kahramanlık hikâyeleridir. Sözcüğün oluşması için gerekli olan en küçük birimdir. Söz-
cükler, harflerin yani seslerin belli bir düzen içinde bir araya
gelmesiyle oluşur. Türkçemizde 8 ünlü, 21 ünsüz harf vardır.
Bir yerde sabit civata gibi HECE (SESLEM)
dönüp duranların ne ken- Deneme, büyük savlar içer-
dilerine faydaları vardır ne mez. Daha çok duyguya, Ağızdan tek bir seferde söylenen ses birimidir. Hece, bir keli-
çevredekilere. Oysa dünya- sezgiye, birikime ve akla da- meyi oluşturan en küçük ses parçasıdır. Türkçede heceler en
ya bakalım; her şey değişir, yanır. Denemede yazar ken- az bir, en çok dört harften oluşur ve içinde en fazla bir sesli
durmadan yol alır. Su, buhar di birikimini, içinden gelenleri harf bulunur.
olur, yağmura dönüşür; to- özgürce aktarır. Bu nedenle X Örnekler
hum, baş verir, çiçeğe durur; Nurullah Ataç deneme için: \ a-yak
civciv, pek cılız doğar, koca- “Deneme benin ülkesidir.” \ e-ve
man bir horoz olur. Dünyada der. Bu görüşe katılmamak \ ka-pı
hiçbir şey durmaz. Bu doğa- elde değildir.” \ ki-tap
nın bir parçası olan insan ne-
den dursun? KÖK
Bir sözcüğün anlamlı ve parçalanamayan en küçük parçasına

Ormanlar, dünyamızın akci- Birikimsiz yazarlık saman kök denir. Türkçemizde sözcük kökleri isim kökü, fiil kökü ve
ğerleri gibidir. Ağaç ve orma- alevi gibidir. Saman alevi ça- yansıma kök olmak üzere üçe ayrılır.
nın insan hayatına doğrudan bucak tutuşup yine çabucak a. İsim Kökleri:
ve dolaylı o kadar çok fayda- söner. Yazmak için yeterli
sı vardır ki… Aklıma gelen donanıma sahip olmayan Varlık adlarının anlamlı en küçük parçasıdır. Kelime analizi
birkaçını sıralayayım ister- birikimsiz yazarlar da par- yaparken cümle içinde isim, sıfat, zamir, edat, zarf gibi gö-
seniz. O zaman ne demek lamış olsalar bile elbet bir revlerde kullanılan sözcüklerin tamamının köklerini “isim kökü”
istediğimi daha iyi anlamış gün saman alevi gibi sönüp olarak değerlendiririz.
olursunuz. giderler.
Tabiatın harika, sessiz süpür- yolculuğumuz işlerden
geleri ormanlar yaratılmasay- yol-cu-luk-umuz iş-ler-den
dı yaşadığımız dünya tozdan
geçilmeyecekti. 1000 m² ladin sabırsızlandı bizimkiler
ormanı yılda 32 ton, kayın or- yabır-sız-lan-dı biz-im-ki-ler
manı 68 ton ve çam ormanı
ise 30-40 ton tozu hüp diye şunlara bazıları
emebilir ve havadaki zehirli şu-n-lar-a bazı-lar-ı
gazları da filtre eder.
çoğunuza şimdilerde

çok-unuz-a şimdi-ler-de

180 Türk Dili ve Edebiyatı