Page 176 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 176
3. Tema: Anlamın Yapı Taşları
TEMANIN ANAHT
TEMANIN ANAHTAR KAVRAMLARIAR KAVRAMLARI
Zaman: Hikâyede olayın başlaması ve bitmesi arasında-
Olay: Hikâyedeki kişilerin başından geçenlere olay denir. ki süredir. Olay, bu zaman dilimi içerisinde gerçekleşir.
Anlatı, çoğunlukla bir veya birkaç olay çevresinde gelişir. Zaman başlangıçtan sona doğru akabileceği gibi sondan
Olaylar; yazarın kurgusuyla sıralanır, sebep-sonuç ilişki- başa doğru da akabilir. Zaman, hikâyedeki olayla başlayıp
siyle birbirine bağlanır. Okurun dikkatini dağıtacak karma- sürerse buna gerçek zaman denir. Olay, hikâye kahramanları-
şık olaylara yer verilmez. Olay halkaları birbirini kronolojik nın geçmişi anımsamasıyla başlayıp içinde bulunulan zamana
olarak takip eder. Bazen anlatıcının tercihine bağlı olarak kadar devam ederse bu zamana kozmik zaman denir.
olay sondan başa doğru ya da ortadan başlanarak verilir.
Hikâyede Anlatıcı ve Bakış Açısı: Anlatıcı, hikâye ve ro-
EDİTÖR YAYINLARI
Olay Örgüsü: Hikâye, roman, masal, fabl, destan gibi manı okuyucuya sunan kişidir. Yazar, olayı ya kendisi ya da
anlatmaya bağlı edebî türlerde anlatılan olayların neden kahramanların birinin ağzından anlatır. Hikâyedeki olay ve
sonuç ilişkisi içinde gelişmesidir. Olay örgüsü, hikâyenin kişilerle ilgili bilgiler anlatıcıdan öğrenilir. Hikâye ve roman-
temel olayını ve temasını oluşturan olay parçalarının oluş- da bakış açısı üç farklı şekildedir:
turduğu bir zincirdir. Olay örgüsünü oluşturan olaylar zinciri
genellikle kronolojik olarak belli bir sırayla ortaya konur. a. Kahraman Bakış Açısı: Olayın hikâye veya roman kah-
ramanlarından biri tarafından anlatılmasıdır. Kahraman
bakış açısında anlatıcı, sadece kendi duygu, düşünce ve
Serim: Hikâyenin giriş bölümüdür. Bu bölümde olayın geç-
tiği yer ve zaman belirlenir, kişiler tanıtılır, ana olaya giriş izlenimlerini bilir ve onları anlatır.
yapılır. b. İlahî Bakış Açısı: Anlatıcı, hikâye kahramanlarının içle-
rini okur, her şeyi görür, bilir ve sezer. Öğüt verir, yargıda
Düğüm: Olayın okuyucuyu meraklandıracak şekilde ayrın- bulunur, hikâyenin bir bölümünü özetler. Anlatım üçüncü
tılı olarak anlatıldığı bölümdür. Bu bölümde okuyucu sonuç kişinin ağzından yapılır.
üzerinde düşünmeye başlar. Bu merak sonuç bölümüne c. Gözlemci Bakış Açısı: Anlatıcı gördüklerini, tanık ol-
kadar devam eder.
duklarını anlatır. Hikâye kahramanlarıyla ilgili her şeyi bile-
Çözüm: Hikâyenin sonuç bölümüdür. Bu bölümde merak mez. Anlattıkları, gördükleriyle sınırlıdır. Bunları nesnel bir
giderilir, düğümler çözülür. şekilde okuyucuya aktarır.
Bütün hikâyelerde bu plana uyulmaz. Özellikle durum hikâ-
yelerinde yazarın tercihine göre bazı hikâyelerde sonuç Çatışma: Kahramanların istekleri, özlemleri, tutkuları en-
bölümü verilmez. Hikâyenin sonunu okuyucu hayal dünya- gellerle karşılaşır. Kahramanların sahip olduğu farklı dü-
sında tamamlar. şünceler ve özellikler veya hayat tarzından kaynaklanan
anlaşmazlıklar kahramanlar arasında çatışmaya sebep
Şahıs Kadrosu: Hikâyedeki olay ya da durumu yaşayan olur. Kahraman bu engelleri aşmak için mücadele eder.
kahramanlardır. Hikâyede kişi sayısı azdır. Serim bölü- Hikâye, roman ve tiyatro gibi edebî türlerde kişiler iyi-kö-
münde tanıtılan kahramanlar hikâyenin sonuna kadar kalır. tü, zengin-fakir gibi özelliklerden dolayı karşı karşıya gelir.
Hikâyenin ileriki aşamalarında hikâyeye yeni kahramanlar Hikâyede olay örgüsünü çatışmalar belirler, okurun ilgisini
katılmaz. Kahramanlar, gerçek olabileceği gibi gerçeğe canlı tutar.
uygun tasarlanmış kişiler de olabilir. Kahramanlar, oku-
yucunun zihninde canlandırılmak için ayrıntıya girilmeden
betimlenir. Kahramanların, kendine özgü ayırt edici özellik Tema: Olay örgüsünü oluşturan temel çatışma temayı mey-
taşıyanlarına karakter; kıskançlık, cimrilik, korkaklık gibi dana getirir. Hikâyedeki temel duygu ya da kavrama “tema”
abartılı özellik taşıyanlarına tip denir. denir. Bütün ögeler tema etrafında bir araya gelir. Tema,
yazıldığı dönemin özelliklerini ve zihniyetini yansıtır.
Mekân: Olayın geçtiği yer veya çevredir. Bu yer ev, okul, Örnek: aile, sevgi...
bahçe, sokak olabileceği gibi insanın iç dünyası da olabilir.
Olayın anlaşılırlık kazanması için mekân betimlenir. Hikâ-
yede bu betimleme ayrıntıdan uzakken romanda ayrıntılı Konu: Temanın somutlaşmış hâli konuyu oluşturur.
olarak yapılır. Örnek: Türk halkında aile bağları
176 Türk Dili ve Edebiyatı
