Page 181 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 181
3. Tema: Anlamın Yapı Taşları
b. Fiil (Eylem) Kökleri: Düşümde ak saçlı bir ihtiyar gördüm dün gece.
Kip eki alabilen ya da zihnimizde “-mak, -mek” eki getirebildi- \ Düş: Uyurken zihinde beliren olayların, düşüncelerin
ğimiz sözcük kökleridir. Fiil köklerinin sonuna kısa çizgi işareti bütünü; rüya
konur. Bu kısa çizgi, kökün bir kip ve kişi eki alarak çekimle-
\ Düş-(düşmek): Yer çekiminin etkisiyle boşlukta, yukarıdan
nebildiğini ifade eder.
aşağıya inmek
\ Ak: Beyaz
tutkuluydu duraktaki
tut- ku-lu-y-du (tutmak) dur-ak-ta-ki \ Ak- (akmak): Sıvı maddelerin veya çok ince taneli katı mad-
delerin bir yerden başka bir yere doğru gitmesi
EDİTÖR YAYINLARI
kaçıyorduk seçimlere
\ Saç: Baş derisini kaplayan kıllar
kaç-ı-yor-du-k seç-im-ler-de
\ Saç- (saçmak): bir şeyi etrafa serpmek, dağıtmak, yaymak
yazarlık istemişiz
yaz-ar-lık iste-miş-iz
Romanlarında on dokuzuncu yüzyıl İstanbul toplumundaki
kuşak çatışmaları dikkat çekiyor.
c. Yansıma Kökler:
\ Kuşak: Aynı çağda yaşayan, aynı çağın yaşam koşulla-
Doğal çevredeki seslerden ya da hayvan seslerinden türeyip rında yetişmiş insanların oluşturduğu bütünlük
anlamlı bir kelime haline gelmiş köklerdir. Yansımadan oluş-
muş kökler aynı zamanda isim kökü olarak kabul edilir. \ Kuşak: Bele sarılan uzun ve enli kumaş
Yukarıda görüldüğü gibi yazılış ve okunuşu aynı olmasına rağ-
gıcırtılar havlamış men bazı sözcüklerin anlamları birbiriyle tamamen ilgisizdir.
gıcır-tı-lar hav-la-mış
ORTAK KÖK
fışkırıyor çatlayacak Yazılış ve okunuşları aynı olup kullanışa göre hem ad hem de
fış-kır-ı-yor çat-la-y-acak fiil kökü olabilen, aralarında anlamsal bir bağ olan köklerdir.
Ortak kökün sesteş kökten farkı, kökler arasında anlamsal il-
miyavladı patırtı
ginin olmasıdır. Ortak kökle oluşturulan kelimelere kökteş söz-
miyav-la-dı pat-ır-tı
cük de denir.
SESTEŞ KÖK \ Savaşlar uzun sürünce iki ülkede de ekonomik kriz yaşan-
mıştı.
Yazılış ve okunuşu aynı olup aralarında anlam bakımından
herhangi bir ilgi bulunmayan köklerdir. Genellikle aralarında \ Bu başarısıyla babasının güvenini kazanmıştı sonunda.
sesteşlik olan kelime köklerinden biri isim, diğeri fiil görevin- \ Evin bahçeye bakan duvarlarını maviye boyadık�
dedir. \ Yarışın son etabında hiç beklenmedik bir olay yaşanmıştı.
Ağacın güçlü dallarından birine tutunarak yavaşça aşağı Yukarıdaki cümlelerde renkli olarak belirtilen kelimeler hem
indi�
isim hem de fiil kökü olarak kullanılabilme özelliğine sahiptir.
\ Dal: Ağacın gövdesinden ayrılan kollardan her biri. Her iki kullanışta da bu köklerin anlam bakımından yakın ol-
duğu görülür.
\ Dal-(dalmak): Suyun içine bütün vücuduyla ve hızla girmek
\ İn-(inmek): Yüksekten veya yukarıdan aşağıya doğru gel- \ Savaş (isim) \ Güven (isim) \ Boya- (fiil)
mek. \ Güven- (fiil) \ Yarış (isim)
\ İn: Yaban hayvanlarının kendilerine yuva edindikleri kovuk, \ Savaş- (fiil) \ Boya (isim) \ Yarış- (fiil)
mağara
Türk Dili ve Edebiyatı 181
