Page 184 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

3. Tema: Anlamın Yapı Taşları

2. YAPIM EKLERİ b. İsimden Fiil Türeten Yapım Ekleri

Sözcüğün anlamını ya da türünü değiştiren eklerdir. Türkçe, +a- Kana-, yaşa-, dile- +kır- Hıçkır-, haykır-
sondan eklemeli bir dil olduğundan yapım eki bakımından +la- Sula-, şişmanla- +mse- Benimse-, özümse-,
zengindir. Türkçe kelimeler yapım ekleri yardımıyla türetilerek
anlam ve tür bakımından çeşitlilik gösterir. Dilimizdeki yapım +l- Kısal-, doğrul- +laş- Uzaklaş-, yakınlaş-
ekleri, işlevlerine göre dörde ayrılır. +el- Düzel-, azal- +da- Şıkırda-, fısılda-
+ar- Morar-, sarar- +se- Önemse-, susa-
a. İsimden İsim Türeten Yapım Ekleri
+(i)k- Birik-, acık-, gö- +(i)r- Delir-, böğür-
Yararlı, paralı, istek- Havasız, sorunsuz, zük-, gecik-
+li +sız
li, köylü, tozlu bilgisiz
EDİTÖR YAYINLARI
Evlilik, bayramlık,
+lik +cel Güncel, kılcal c. Fiilden İsim Türeten Yapım Ekleri
düzlük, yurtluk
Simitçi, kahveci, Sabahleyin, gecele- -mak Uyumak, bekle- -gen Geçirgen, ısırgan,
+ci +leyin mek, doyurmak (-ken) çalışkan
gözcü, yoğurtçu yin
-ma Okuma, yazma -ç Utanç, iğrenç, sevinç
Bademcik, kurbağa-
+cik +sel Evsel, kırsal, parasal
cık, tepecik, kurtçuk -ış Bakış, kavrayış -giç Bilgiç, dalgıç, sorguç
Türkçe, Almanca, Göçmen, kocaman, -im Duyum, ölüm -ağan Durağan, olağan
+ce +men
İngilizce evcimen -ak Ürkek, korkak -ici İtici, yazıcı,
Vatandaş, yoldaş, -ık Sanık, tanık -geç Süzgeç, kıskaç
+daş +cak Oyuncak
meslektaş, soydaş
-k Tarak, istek -i Yazı, ölü, kazı, soru,
Adamcağız, çocuk-
+z İkiz, üçüz, dördüz +cağız -gi Bilgi, sevgi, saygı -nti Esinti, alıntı, görüntü
cağız
-gin Bilgin, dolgun -em Dönem, tutam
Beşer, altışar, yüzer,
+er +et Gölet
ellişer -ge Bilge, süpürge -m İşlem, söylem
Birinci, ikinci, yedin- Evcil, balıkçıl, etçil, -n Yığın, akın, ekin, -aç Büyüteç, güleç, tıkaç
+nci +cil
ci, yüzüncü otçul, öncül -anak Tutanak, gelenek, -it Geçit, yazıt, konut
Sarımsı, ekşimsi,
+msi +ey Güney, kuzey -l Okul, ışıl -ce Güvence, sakınca
mavimsi
-mece Bilmece, çekmece -r Okur, yazar, düşünür
+mtrak Ekşimtırak, +(a)ç Anaç, kıraç, topaç -inç Bilinç, gülünç -elek Çökelek, yatalak

+(ı)rtı Patırtı, çıtırtı, tıkırtı +(ı)t Eşit, boyut, yaşıt -man Şişman, eğitmen -a Doğa, süre, oya, dize
+(ı)ltı Pırıltı, şırıltı, gürültü +de Gözde, sözde, özde -(e)v Görev, sınav -ey Düşey, yapay, yatay,
Sabahki, evdeki, yol- -sel Görsel, işitsel -maç Demeç, yırtmaç
+em Önem +ki
daki
+ak Solak, başak, topak +gil Dedemgil, Ahmetgil d. Fiilden Fiil Türeten Yapım Ekleri
+l Yasal, öznel +la Kışla, tuzla
-(i)t- Erit-, çürüt-, akıt- -dir- Sevdir-, gezdir-
Fırıldak, ışıldak, kı-
+dem Gündem, erdem +dak -(i)l- Ezil-, yazıl- -i- Kazı-, sürü-
kırdak
Çocuksu, bebeksi, -(i)n- Gezin-, kaçın-, -ala- Kovala-, ovala-,
+sı +arı Dışarı, içeri görün-, beklen- eşele-, silkele-
kadınsı Geçir-, duyur-,
-(i)r- -a- Tıka-,
UYARI: İlgi zamiri olan “-ki” çekim eki, işaret sıfatı yapan batır-, kaçır-, içir-
“-ki” ise yapım ekidir. -(a)r- Kızar-, çıkar-, gi- -dar- Aktar-, dönder-
Bizimki, onunki, sizinki → çekim eki der-, kopar-
Geliş-, yatış-, bö- gülümse- , anım-
Yoldaki tabela, evdeki oyuncak → yapım eki -(i)ş- lüş-, oluş-, söyle -imse- sa-

184 Türk Dili ve Edebiyatı