Page 145 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 145
1. Tema: Sözün İnceliği
Tunç Kafiye: Dize sonundaki bir sözcüğün tüm seslerinin Çapraz Kafiye: Birinci dize ile üçüncü dize, ikinci dize ile dör-
başka bir dize sonunda bulunan bir sözcük içinde yer alması- düncü dizenin kendi aralarında kafiyelenmesine çapraz kafiye
dır. Tunç kafiye en az üç sesten oluşur. denir. Bu kafiye abab şeklinde gösterilir.
\ Hafız’ın kabri olan bahçede bir gül varmış (a)
\ Dalgın duyuyor rüzgârın ahengini dal dal
Yeniden her gün açarmış kanayan rengiyle (b)
Baktım, süzülüp geçti açıktan iki sandal Gece bülbül ağaran vakte kadar ağlarmış (a)
Eski Şiraz’ı hayâl ettiren ahengiyle (b)
\ Tara da zülfünü gerdana bırak
Görüşmek isterim yollarım ırak Sarmal Kafiye: Birinci dize ile dördüncü dizenin, ikinci dize
ile üçüncü dizenin kendi aralarında kafiyelenmesine sarmal
Cinaslı Kafiye: Dize sonlarında yazılışları aynı, anlamları kafiye denir. Bu kafiye şeması abba şeklinde gösterilir.
farklı olan sözcükler cinaslı kafiye oluşturur. \ Her şey yerli yerinde havuz başında servi (a)
EDİTÖR YAYINLARI
\ Niçin kondun a bülbül Bir dolap gıcırdıyor uzaklarda durmadan (b)
Kapımdaki asmaya Eşya aksetmiş gibi tılsımlı bir uykudan (b)
Ben yarimden vazgeçmem Sarmaşıklar ve böcek sesleri sarmış evi (a)
Götürseler asmaya
Mani Tipi Kafiye: Birinci, ikinci ve dördüncü dizelerin kafiyeli;
\ Bilmem ki yaz mı gelmiş üçüncü dizenin ise serbest olduğu kafiye şemasıdır. Bu kafiye
Niçin açmış gül erken
Aklımı kayıp ettim şeması aaxa şeklinde gösterilir.
Nazlı yarim gülerken \ Ağlarım çağlar gibi (a)
Derdim var dağlar gibi (a)
Ciğerden yaralıyım (x)
Kafiye örgüsü (Uyak Şeması) Gülerim sağlar gibi (a)
• Kafiye düzeni şiirin biçimsel bir özelliğidir. Örüşük Kafiye: Üçlüklerden oluşan şiirlerde görülen kafiye
• Kafiye düzeni (örgüsü), dizelerin sonlarına bakılarak çıka- şemasıdır. Örüşük kafiye, aba bcb cdc ... şeklinde gösterilir.
rılır. \ Ölü bir camdan ağlayan korku(a)
• Kafiye oluşturan sözcükler aynı harflerle gruplandırılarak İniyor serseri ve boş geceye (b)
nazım biriminin kafiye şeması bulunur. Kaldırımlar bütün sükût, uyku (a)
• Türleri şunlardır: Her duvar, her kovukta şimdi niye (b)
Düz Kafiye: Düz kafiye üç farklı şekilde karşımıza çıkmak- Bir büyük göz niyaz eder, ağlar (c)
tadır. “Bitsin artık bu gizli şüphe!” diye (b)
• Bir dörtlükte ya da beyitte bütün dizeler birbiriyle kafiyeli
olabilir. (aaaa) / (aa) Aliterasyon
\ Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak (a) • Bir şiirde ahenk yaratmak amacıyla aynı ünsüz harfin yine-
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. (a) lenmesine aliterasyon denir.
O benim milletimin yıldızıdır parlayacak! (a) \ Kim o deme boşuna benim ben
O benimdir, o benim milletimindir ancak! (a) Öyle bir ben ki gelen kapına baştan başa sen.
• İlk üç dize kafiyeli olabilir. (aaab) (Yukarıdaki mısralarda “b” ve “n” sesleri ile aliterasyon yapıl-
\ Ben çektiğim kimler çeker (a) mıştır.)
Gözlerim kanlı yaş döker (a)
Bulanık bulanık akar (a)
Dağların seliyim şimdi (b) Asonans
• Birinci dizeyle ikinci dize, üçüncü dizeyle dördüncü dize ka- • Şiirde ahenk yaratmak amacıyla aynı ünlü seslerin tekrarı-
na asonans denir.
fiyeli olabilir. (aabb)
\ Neysen sen, nefes sen, neylersin neyi
\ Bu ıslıkla uzayan, dönen, kıvrılan yollar (a)
Uykuya varmış gibi görünen yılan yollar (a) Neyzensen, nefessen, neylersin neyi
Başını kaldırarak boşluğu dinliyordu. (b) (Yukarıdaki mısralarda “e” sesi tekrar edilerek asonans yapıl-
Gökler bulutlanıyor, rüzgâr serinliyordu. (b) mıştır.)
Türk Dili ve Edebiyatı 145
