Page 148 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

1. Tema: Sözün İnceliği

Tecahülüarif (Bilmezden gelme) \ Neden böyle düşman görünürsünüz
Yıllar yılı dost bildiğim aynalar
• Bilinen bir şeyi bilmez ya da başka türlü biliyormuş gibi gö-
rünmek suretiyle daha etkili anlatma ve benimsetme sana- Bu dizelerde aynaların “dost” ve “düşman” görünmesi aynı
tıdır. Bilmezlikten gelme şeklinde de ifade edilebilir. varlığa ait zıt durumlar olduğundan tezat vardır.
\ İşkence yaptıkça bana gülerdi
\ Geç fark ettim taşın sert olduğunu
Su insanı boğar, ateş yakarmış Benim sadık yarim kara topraktır
Bu dizelerde toprağın işkence yapıldıkça gülmesi zıt durumlar
“Taşın sert olduğunu”, “suyun insanı boğup ateşin yaktığını” olduğundan tezat sanatı örneklendirilmiştir.
şair bilmektedir fakat bu durumlar çok sonradan öğrenilmiş
gibi ifade edilmiş ve bilmezlikten gelinmiştir. Dolayısıyla her iki
EDİTÖR YAYINLARI
dizede de tecahülüarif yapılmıştır. Mecazımürsel (Ad Aktarması)
• Bir sözün benzetme amacı güdülmeden başka bir sözün
\ Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? yerine kullanılmasıdır. Mecazımürselde parça-bütün, ne-
Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz? den-sonuç, özel-genel, eser-sanatçı, iç-dış, yer-insan,
soyut-somut, yön-uygarlık, araç-kullanıcı gibi anlam ilgi-
Birinci dizede şair şakaklarına karın yağmadığını, bu durumun
ağaran saçlardan kaynaklandığını; ikinci dizede de söz konu- leri bulunur.
su çizgili yüzün kendisine ait olduğunu bilmektedir ancak bu \ Nedir üç dört alın?
durumları bilmezlikten gelmiştir. Bir yurdun alnından boşansın ter.

“Yurt” sözüyle kastedilen yurttaki insanlardır. (yer-insan iliş-
İrsal-i Mesel (Atasözü Kullanma) kisi)
• İleri sürülen bir düşünceyi daha inandırıcı kılmak ve sözü
pekiştirmek için dizelere, bir atasözü veya atasözü değerin- \ Edirne’de bir sabah üçüncü şerefede
de örnek katma sanatıdır. Sinan’ın güzelliği döndürmüştü başını”
“Sinan’ın güzelliği” ifadesi ile Edirne’deki “Selimiye Camisi”
\ Çağır Karacaoğlan çağır
anlatılmak istenmiştir. Burada “sanatçı-eser” ilişkisi ile ad ak-
Taş düştüğü yerde ağır
tarması yapılmıştır.
Gönül sevdiğinden soğur
Görülmeyi görülmeyi Telmih (Anımsatma)

Yukarıdaki dizelerde “Taş düştüğü yerde ağır” atasözü kullanı- • Bir dizede ya da beyitte kullanılan bir sözle geçmişte ya-
larak irsal-i mesel yapılmıştır. şanmış ve herkes tarafından bilinen bir olayı anımsatma
sanatına telmih denir.
\ Gün de doğar gün de doğar \ Ey dost senin yoluna
Bir gün mutlaka gün doğar
Canım vereyim Mevlâ
Gün doğmadan neler doğar
Aşkını komayayım
Gün doğmadan Şehzadebaşına Oda gireyim Mevlâ

Yukarıdaki dörtlüğün üçüncü dizesinde “Gün doğmadan neler Yukarıdaki dörtlükte “oda gireyim” sözüyle Hz. İbrahim’in ate-
doğar.” atasözü kullanılarak irsal-i mesel yapılmıştır. şe atılması olayına hatırlatma yapıldığından telmih sanatı söz
konusudur.
Tezat (Zıtlık) \ Gökyüzünde İsa ile
• İki duygu, düşünce ya da varlık arasında birbirine karşıt Tur Dağı’nda Musa ile
olan nitelikleri bir arada söyleme sanatıdır. Bu sanat zıt an- Elindeki âsâ ile
lamlı sözcükleri bir arada kullanma olarak algılanmamalıdır. Çağırayım Mevlâ’m seni
Burada zıtlık; sözcük düzeyinde değil, bir varlığın iki karşıt
özelliğinde ya da iki farklı varlığın karşıt özelliklerinde aran- Yukarıdaki dörtlükte Hz. İsa’nın gökyüzüne yükselmesine, Hz.
malıdır. Musa’nın asasına ve Tur Dağı’nda Allah ile konuşmasına ha-
tırlatma yapılmıştır.

148 Türk Dili ve Edebiyatı