Page 147 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

1. Tema: Sözün İnceliği

\ Gidersen uğur ola Tenasüp (Uygunluk)
Yolun gül, çimen ola • Birbirleriyle anlam ilgisi olan sözcük yahut kavramların aynı
Yukarıdaki şiirde yolculuğa çıkacak biri için “yolun gül, çimen beyit veya dörtlükte bulunması sanatına tenasüp (uygun-
ola” ifadesi gerçek anlamlı düşünüldüğünde yolunda güller, çi- luk) denir.
menler olsun anlamındayken mecaz anlamlı düşünüldüğünde
yolculuk esnasında herhangi bir zorluk yaşamama şeklinde bir \ Kılıçla, mızrakla, topla, tüfekle
anlama sahiptir. Başımız bir kere eğilmemiştir
Yukarıdaki beyitte “kılıç, mızrak, top, tüfek” anlamca birbiriyle
Tariz (İğneleme) ilgili olduğundan tenasüp söz konusudur.
• Söylenen sözün ya da kavramın gerçek ve mecaz anlamı- \ Ne nergis, ne leylak, ne lale, ne gül
şekilde ifade edilmiştir.TÖR YAYINLARI
nın dışında büsbütün tersini kastetme sanatıdır. Hepsiyle dolu bir selesin güzel
• Tarizde sözün gerçek anlamı doğru gibi görünse de asıl Yukarıdaki beyitte “leylak, lale, gül” sözcükleri anlamca birbir-
leriyle ilgili olduğundan tenasüp söz konusudur.
amaç gerçek anlamın tam tersi bir anlamı yansıtmaktır.
• Tariz, bir kişiyi ya da durumu alaya almak için yapılır ve Tevriye (İki Anlamlılık)

tersine öğüt olarak da adlandırılır.
\ Üç parmak noksan ölçersen kile • Birden fazla gerçek anlamı olan bir sözü, yakın anlamını
göstererek uzak anlamını da düşündürecek biçimde kullan-
Dört kuruşa sekiz kuruş kat hile ma sanatına tevriye denir. Burada her iki anlam da “gerçek
Tatlı söz konuşma bir kimse ile anlam” kapsamındadır.
Hilekârlık hoş sanattır usanma \ Bu kadar letafet çünkü sende var
Yukarıdaki dizelerde övülen unsurlar aslında tariz yoluyla ye- Beyaz gerdanında bir de ben gerek
rilmektedir ve bu sayede mısralardaki anlamın tam tersi bir Beyitte “ben” sözcüğü hem kişi zamiri hem de vücuttaki siyah
anlam yansıtılmaktadır. nokta anlamına gelecek şekilde kullanılarak tevriye yapılmış-
tır.
\ Bize kâfir demiş müfti efendi.
Tutalım ben ona diyem müselman \ Gül gülse dâim, ağlasa bülbül aceb değül
Zira kimine ağla demişler, kimine gül
Varıldıkta yarın rûz-ı mahşerde Beytin ikinci mısrasında “gül” sözcüğü hem “gülmek” fiili hem
EDİ pılmıştır.
İkimiz de çıkarız anda yalan
de “çiçek” anlamına gelecek şekilde kullanılarak tevriye ya-
Yukarıdaki dizelerde müftü efendinin şair için ve şairin de müf-
tü efendi için söyledikleri tam tersi bir anlamı düşündürecek
Hüsnütalil (Güzel Nedene Bağlama)
•
Bir tabiat olayını ya da herhangi bir durumu, gerçek oluş
Teşhis ve İntak (Kişileştirme ve Konuşturma)
•
İnsanlarda bulunan özellikleri hayvanlara, bitkilere veya
hüsnütalil adı verilir.
cansız varlıklara aktarma sanatına teşhis; bu varlıkları in- nedeni dışında daha güzel bir nedene bağlama sanatına
san gibi konuşturma sanatına intak adı verilir. \ Güzel şeyler düşünelim diye
Yemyeşil oluvermiş ağaçlar
\ Benim adım dertli dolap
Ağaçların yeşil olması doğal bir durumdur. Şair bu doğal duru-
Suyum akar yalap yalap mun nedenini “güzel şeyler düşünelim diye” şeklinde değişti-
rerek hüsnütalil yapmıştır.
Yukarıdaki şiirde dolaba dertli olma özelliği verilmiş (teşhis) ve
dolap insan gibi konuşturulmuştur. (intak ve teşhis) \ Yeni bir ülkede yem vermek için atlarına
Nice bin atlı kapılmıştı fetih rüzgârına
\ Küçük bir çeşmeyim yurdumun Bu beyitte akıncıların yeni yerler fethetme arzusunun nedeni
Unutulmuş bir dağında
olarak yeni bir ülkede atlarına yem vermek istemeleri gösteril-
Yukarıdaki şiirde çeşme, insan gibi konuşturularak hem intak miştir. Oysa bu durumun asıl nedeni toprak kazanmaktır.
hem de teşhis sanatlarına başvurulmuştur.

Türk Dili ve Edebiyatı 147