Page 127 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

1. Tema: Sözün İnceliği

Önemli Bilgi ŗ NOT
• Ünlü düşmesinin gerçekleştiği birleşik sözcükler (ses olay- ¡ ÖSYM tarafından “ünsüz benzeşmesi” olarak ifade
larının olduğu tüm birleşik sözcükler) bitişik yazılır. edilen bu ses olayı, TDK kaynaklarında “ünsüz
uyumu” olarak da ifade edilmektedir.
• Özel isimler, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında ünlü düş-
mesi olmaz. (Ufuk’a, Gönül’e, Ömür’e) Önemli Bilgi

3. Ünlü Türemesi • Ünsüz benzeşmesi kuralına, özel isimlere ve sayılara gelen
“-cık, -cik” ekini alan bazı sözcüklerde, sözcük ve ek arasın- eklerde de uyulmalıdır. Bu kurala uyulmazsa yazım yanlışı
da “a, e, ı, i” eklerinden birinin türemesi durumunda gerçekle- yapılmış olur.
şen ses olayıdır.
EDİTÖR YAYINLARI
Özel İsimlere Gelen Eklerde
X Örnekler
\ dar - cık → daracık Yanlış Kullanım Doğru Kullanım
\ az - cık → azıcık \ Mehmet'de → Mehmet'te
\ genç - cik → gencecik \ Mehtap'dan → Mehtap'tan
\ bir - cik → biricik \ Yozgat'da → Yozgat'ta
\ Karabük'den → Karabük'ten
Önemli Bilgi
• Kimi pekiştirmeli sözcüklerde “m, p, r, s” harflerinden sonra Sayılara Gelen Eklerde
bir ünlü harfin türediği görülür. Yanlış Kullanım Doğru Kullanım
X Örnekler \ 2023'de 2023'te
\ güp + gündüz → güpegündüz \ 1960'dan 1960'tan
\ gep + genç → gepegenç \ 404'den 404'ten
\ çep + çevre → çepeçevre Önemli Bilgi
\ sap + sağlam → sapasağlam

4. Ünlü Değişimi (Kalınlaşması) • “Üçgen, dikdörtgen” sözcükleri bu kurala uymaz.
Yalnızca iki sözcükte görülen bir ses olayıdır. Birinci tekil şahıs 2. Ünsüz Yumuşaması (Değişmesi)
“ben” ve ikinci tekil şahıs “sen” sözcüklerine yönelme hâl eki Süreksiz sert ünsüzlerle (p, ç, t, k) biten bir sözcüğe, ünlüyle
getirildiğinde sözcüğün kökündeki “e” sesinin “a”ya dönüşme- başlayan bir ek getirildiğinde sözcüğün sonundaki “p, ç, t, k”
si olayıdır.
ünsüzleri yumuşayarak “b, c, d, g / ğ”ye dönüşür. Bu ses ola-
X Örnekler yına ünsüz yumuşaması (değişmesi) denir.
\ ben - a → bana X Örnekler
\ sen - a → sana \ çorap - ı → çorabı (p → b)
\ hesap - ı → hesabı (p → b)
B. ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI \ kazanç - ı → kazancı (ç → c)
1. Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi) \ sonuç - u → sonucu (ç → c)
Türkçede sert ünsüzlerin (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biriyle biten bir söz- \ kâğıt -ı → kâğıdı (t → d)
cüğe “c, d, g” yumuşak ünsüzleri ile başlayan bir ek getirildiğin- \ geçit - i → geçidi (t → d)
de ekin başındaki “c” sesi “ç”ye, “d” sesi “t”ye, “g” sesi “k”ye \ toprak - a → toprağa (k → ğ)
dönüşür yani “c, d, g” sesleri sertleşir. Bu ses olayına ünsüz \ köpek - e
benzeşmesi (sertleşmesi) denir. → köpeğe (k → ğ)
X Örnekler • Dilimizdeki alıntı sözcüklerin çoğu ünlü ile başlayan bir ek
\ kâğıt - cı → kâğıtçı (c → ç) aldıklarında sözcüklerin sonundaki sert ünsüzler yumuşar.
\ kitap - cık → kitapçık (c → ç) X Örnekler
\ yavaş - ca → yavaşça (c → ç) \ cilt - i → cildi
\ sınıf - dan → sınıftan (d → t) \ metot - u → metodu
\ borç - dan → borçtan (d → t) \ renk - i → rengi

Türk Dili ve Edebiyatı 127