Page 128 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

1. Tema: Sözün İnceliği

Önemli Bilgi 3. Ünsüz Türemesi
• Bazı alıntı sözcüklerde yumuşama görülmez. Bu sözcük- Çoğu Arapçadan dilimize giren bazı sözcükler ünlüyle baş-
lere dikkat etmemiz gerekir çünkü sorularda bu sözcükler layan ek aldığında ya da “etmek, olmak” gibi yardımcı fiillerle
çeldirici olarak kullanılır. birleştiğinde sözcüğün sonundaki ünsüzden bir tane daha tü-
rer. Bu ses olayına ünsüz türemesi denir.
X Örnekler X Örnekler
\ ahlak → ahlakın \ ittifak → ittifakı
\ hukuk → hukuku \ tank → tankı Alıntı Sözcüklerde Ünsüz Türemesi
\ evrak → evrakı \ sepet → sepeti \ hak - ı → hakkı
• Bazı sözcüklerde yumuşama olmaz ve bu sözcükler de \ tıp - ı → tıbbı
EDİTÖR YAYINLARI
günlük hayatta sıkça kullandığımız sözcüklerdir. \ ret - i → reddi
X Örnekler \ şer - i → şerri
\ yapıt → yapıtı \ bulut → bulutu \ zan - ı → zannı
\ anıt → anıtı \ boyut → boyutu \ zam - ı → zammı
\ kanıt → kanıtı \ ölçüt → ölçütü
• Özel isimlerde söylenişte yumuşama olsa da yazıda bu Birleşik Sözcüklerde Ünsüz Türemesi
gösterilmez. \ his + etmek → hissetmek

X Örnekler \ af + etmek → affetmek
\ Zonguldak’a \ Karabük’e \ red + etmek → reddetmek
• Tek heceli sözcüklerde genellikle yumuşama görülmezken \ zan + etmek → zannetmek
bazı sözcüklerde yumuşama olduğu görülür. \ hal + olmak → hallolmak

X Örnekler \ hal + etmek → halletmek
ŗ NOT
Yumuşama Görülmeyen Bazı Tek Heceli Sözcükler
¡ İki ünsüz harfin yan yana olduğu her sözcükte
ünsüz türemesi yoktur.
\ ak - ı → akı \ kök - ü → kökü
\ at - ı → atı \ suç - u → suçu X Örnekler
\ “Elli” sözcüğünde yan yana kullanılan “l” ünsüzü
\ ek → eki \ göç - ü → göçü türememiştir, bu ses, sözcüğün kökünde vardır.
\ ip - i → ipi \ süt - ü → sütü \ “Küllük” sözcüğünde yan yana kullanılan “l”
ünsüzü de türememiştir. İlk “l” sesi, sözcüğün
kökünde varken ikinci “l” sesi, sözcüğe eklenen
Yumuşama Görülen Bazı Tek Heceli Sözcükler eke aittir.
\ hissiz \ cadde \ eller
\ but - u → budu \ gök - ü → göğü \ sessiz \ madde \ güller
\ kap - ı → kabı \ kurt - u → kurdu
\ yurt - u → yurdu \ dip - i → dibi
Ünsüz Düşmesi
ŗ NOT
Sonu “k” ünsüz harfi ile biten sözcüklere “-cık/-cik/-cuk/-
¡ Yabancı dillerden dilimize geçmiş olan ve sonu cük/-cek” küçültme eklerinden biri geldiğinde sözcüğün so-
“-log” ile biten bazı sözcükler, ünlüyle başlayan
bir ek aldıklarında sözcüklerin sonundaki “g” sesi nundaki “k” ünsüzü düşer.
“ğ”ye dönüşür. Bu durum ünsüz yumuşaması olarak X Örnekler
değerlendirilmemelidir. Çünkü “g” sesinin dönüş-
tüğü “ğ” sesi de yumuşak ünsüzdür. \ ufak - cık → ufacık
X Örnekler \ küçük - cük → küçücük
\ katalog - u → kataloğu \ alçak - cık → alçacık
\ diyalog - a → diyaloğa \ minik - cik → minicik
\ jeolog - a → jeoloğa \ büyük - cek → büyücek
\ astrolog - u → astroloğu \ sıcak - cık → sıcacık

128 Türk Dili ve Edebiyatı