Page 129 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

1. Tema: Sözün İnceliği

• “k” ünsüzü ile biten bazı sözcüklere “-l” ve “-mse” yapım X Örnekler
ekleri getirildiğinde sözcüğün sonundaki “k” ünsüzü düşer. Sözcük Ek Kaynaştırma Harfi Almış Hâli
X Örnekler \ kapı + a → kapı - y - a (kapıya)
\ yüksek - l - mek → yükselmek
\ alçak - l - mak → alçalmak \ iki + er → iki - ş - er (ikişer)
\ küçük - l - mek → küçülmek \ sopa + ı → sopa - s - ı (sopası)
\ ufak - l - mak → ufalmak \ perde + in → perde - n - in (perdenin)
\ küçük - mse - mek → küçümsemek • Ünlüyle biten bir sözcüğe gelen “-idi, -imiş, -ise” ek ey-
lemleri, “ile” sözcüğü ve “-(i)ken” bağ-fiil eki; sözcüğe biti-
ŗ NOT şik yazıldığı zaman araya “y” kaynaştırma ünsüzü girer ve
EDİTÖR YAYINLARI
¡ Bazı birleşik sözcüklerde de ünsüz düşmesi mey- bunların başındaki “i” sesleri düşer.
dana gelebilir.
X Örnekler
X Örnekler \ kapı idi → kapıydı
\ ast - teğmen → asteğmen \ kuru imiş → kuruymuş
\ üst - teğmen → üsteğmen \ hasta ise → hastaysa

\ sopa ile → sopayla
4. Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi (n-m Değişmesi) \ evde iken → evdeyken

Türkçede özel isimler ve birleşik sözcükler dışında, “b” sesin- Önemli Bilgi
den önce gelen “n” sesinin, “m” sesine dönüşmesidir. • Sıkça kullanılan ve öğrencilerin kafalarını karıştıran “beşer,
X Örnekler
altmışar, yetmişer” sözcüklerinde kaynaştırma harfi yoktur.
Yanlış Kullanım Doğru Kullanım \ beşer → beş - er
“ş” harfi sözcüğün kökünde var
\ kanber → kamber
\ penbe → pembe Ulama
\ kanbur → kambur Ünsüz harf ile biten bir sözcükten sonra ünlü harf ile başlayan
\ sünbül → sümbül bir sözcük geldiğinde iki sözcük birbirine bağlanarak okunur.
Yani ilk sözcüğün sonundaki ünsüz harf, sonraki sözcüğün ba-
\ anbar → ambar
şına eklenerek okunur. Bu kurala ulama denir.
\ tenbel → tembel
X Örnekler
\ Tüm anlattıklarımı yanlış anlamışsın.
Önemli Bilgi → Tü - man - lat - tık - la - rı - mı yan lı şan - la - mış - sın
• Özel isimlerde bu durum görülmez. \ Üç adam her an beraber gezerdi.
→ Ü - ça - dam he ran - be - ra - ber ge - zer - di
X Örnekler \ Mehmet Âkif Ersoy
\ İstanbul \ Safranbolu → Meh - me t - ki - fEr - soy
• Bu durum birleşik sözcükler için de geçerli değildir. • Ulama sadece söyleyişte olur. Söyleme ve okuma sıra-
\ Onbaşı \ Binbaşı sında sözcükler birbirine birleştirilir ancak bu olay yazıda
\ Sonbahar \ Zeytinburnu gösterilmez.
\ Düzenbaz \ Doğanbey
Önemli Bilgi

5. Kaynaştırma Ünsüzleri • Sözcükler arasında herhangi bir noktalama işareti varsa
Türkçede iki ünlü harf yan yana gelmez. Bu nedenle ünlü ile orada ulama aranmaz (ulama yoktur).
biten bir kelimenin sonuna ünlüyle başlayan bir ek getirildi- X Örnekler
ğinde iki ünlünün arasına “n, s, ş, y” harflerinden biri getirilir. Odanın içinde bir ayna, aynada İstanbul
Bu harflere kaynaştırma harfi veya yardımcı ses, bu olaya da ulama ulama
kaynaştırma denir. Nereye gidersen git, orada İstanbul.
ulama yok
Türk Dili ve Edebiyatı 129