Page 126 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

1. Tema: Sözün İnceliği

• “y” kaynaştırma harfi sadece “de-, ye-” fiilleriyle “ne” söz- ŗ NOT
cüğünde ünlü daralmasına yol açar. ¡ İkilemelerde ikinci sözcüğün dar ünlüsü düşmez
yani ünlü düşmesi görülmez.
X Örnekler
X Örnekler
\ de- → diyen, diyerek, diyecek, diyelim, diye \ omuz omuza \ koyun koyuna
\ ye- → yiyen, yiyerek, yiyecek, yiyelim, yiye, yiyip, yiyince \ burun buruna \ nesilden nesile
\ ne → niye Önemli Bilgi

Önemli Bilgi • “İçeri, dışarı, ileri, şura, bura, ora, yukarı, aşağı” gibi sözler
• “Deyince” ve “deyip” sözcüklerindeki “e” sesi yazılışta ko- ek aldıklarında sonlarında bulunan ünlüler düşmez.
runur. X Örnekler
EDİTÖR YAYINLARI
• Bazen iki ünsüz arasına giren yardımcı sesler ünlü daral- Yanlış Kullanım Doğru Kullanım
ması örneğini andırabilir. Bu tür kullanımlar ünlü daralması \ içerde → içeride
değildir. \ dışardan → dışarıdan
X Örnekler \ ilerde → ileride
\ sev -i - yor \ dur - u - yor \ şurda → şurada
\ gül -ü - yor \ yür - ü - yor
\ yaz - ı - yor \ gel - i - yor \ yukardan → yukarıdan
Ünlü düşmesi olayı şu durumlarda da gerçekleşir:
Bu sözcüklerde ünlü daralması yoktur.
• Bazı sözcükler türetilirken ünlü düşmesi olayı gerçekleşir.
Önemli Bilgi
X Örnekler
• Böyle sözcükler sorularda sıkça karşınıza çıkacaktır. Bun- \ ileri - le(mek) → ilerlemek
ları ünlü daralması olan sözcüklerden ayırt edebilmek için \ sızı - la(mak) → sızlamak
şu yolu takip edebilirsiniz: Sözcükten “-yor” ekini atıp söz- \ koku - la(mak) → koklamak
cüğü emir kipine göre çekimleyin. Bu çekimde sözcüğün \ yumurta - la(mak) → yumurtlamak
sonunda “e, a” ünlülerinden biri varsa o sözcükte ünlü da- \ devir - il(mek) → devrilmek
ralması gerçekleşmiştir. \ uyu - ku → uyku
X Örnekler \ yanıl - ış → yanlış
\ oynuyor → oyna (emir kipiyle çekimlenmiş hâli) \ yalın - ız → yalnız
Ünlü daralması vardır. \ Bazı sözcükler “olmak” ve “etmek” yardımcı eylemlerini
\ boyuyor → boya (emir kipiyle çekimlenmiş hâli) alarak birleşik sözcük oluşturduklarında ünlü düşmesi olayı
Ünlü daralması vardır. gerçekleşir.
\ kazıyor → kaz (emir kipiyle çekimlenmiş hâli)
X Örnekler
Ünlü daralması yoktur. \ emir + etmek → emretmek
\ yüzüyor → yüz (emir kipiyle çekimlenmiş hâli)
Ünlü daralması yoktur. \ şükür + etmek → şükretmek
\ keşif + etmek → keşfetmek
2. Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi) \ kayıp + olmak → kaybolmak

İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcükler, ünlüyle baş- \ kayıt + olmak → kaydolmak
layan bir ek aldığında ikinci hecedeki dar ünlü düşer. • Birleşik yapılı bazı sözcüklerde, sözcüklerin birleşmesi es-

X Örnekler nasında ünlü düşmesi olayı gerçekleşir.
\ alın - ı → alnı Örnekler
\ oğul - u → oğlu X \ pazar + ertesi → pazartesi
\ ağız - ı → ağzı \ kahve + altı → kahvaltı
\ sabır - ı → sabrı \ ne + asıl → nasıl
\ beniz - i → benzi \ ne + için → niçin
\ böğür - üm → böğrüm \ kayın + ana → kaynana
\ geniz - i → genzi

126 Türk Dili ve Edebiyatı