Page 122 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 122
1. Tema: Sözün İnceliği
b. Ayrı Yazılan Birleşik Sözcükler Bulunma durum eki “-de”
• Birleşme sırasında sözcüklerinden hiçbiri veya ikinci keli- \ Habersiz gidince aklım sende kalmıştı.
mesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik sözcükler ayrı \ Elini attığı her işte başarılı oluyor.
yazılır: bal arısı, hamam böceği, muhabbet kuşu... \ Tüm eşyalarım Ali’de kaldı.
• Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik sözcük- UYARI: Bulunma hâl eki olan “-de”, eklendiği sözcüğün son
ler ayrı yazılır: Adana kebabı, Kemalpaşa tatlısı... sesindeki ünsüz harfe göre sertleşip “-te, -ta” biçimine dö-
• Yol ve ulaşımla ilgili birleşik sözcükler; durum, olgu ve olay nüşür. “de” bağlacı ise hiçbir zaman sertleşmez, daima “de”
bildiren sözlerden biriyle kurulan sözcükler ayrı yazılır: keçi veya “da” biçiminde yazılır:
yolu, kara yolu, açık öğretim, dil birliği...
• Tam olarak yer belirten “alt” ve “üst” sözleriyle oluşturulan \ Kuşlar ağaçta yuva yapmış. (bulunma eki)
EDİTÖR YAYINLARI
birleşik sözcükler ve terimler ayrı yazılır: yer altı, böbrek \ Bu ağaç da kurumaya başladı. (bağlaç)
üstü bezi, göz altı kremi... \ Güneşte uzun süre kalma sakın. (bulunma eki)
• Dış, iç, sıra, yuvar ve küre sözcükleriyle oluşturulan birleşik \ Güneş de batıyor, karanlığa kalacağız. (bağlaç
sözcük ve terimler ayrı yazılır: yer yuvarı, peşi sıra, yarım “Kİ” Bağlacı ve “-Kİ” Ekinin Yazımı
küre...
• "-r/-ar/-er, -maz/-mez ve -an/-en” sıfat-fiil ekleriyle ku- • Bağlaç olan “ki” bir sözcük türü olduğu için daima ayrı yazı-
rulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler ayrı ya- lır. Ek olan “-ki” ise sözcüklerle bitişik yazılır.
zılır: bakar kör, çalar saat, döner sermaye... Bağlaç olan “ki”
• Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük,
küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin başa • Sözcük ve sözcük gruplarını çeşitli anlam ilgileriyle birbiri-
getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı ya- ne bağlayan “ki” bağlacı daima ayrı yazılır. Cümleden çıka-
zılır: alt kurul, alt yazı; üst kat, üst küme; ana dili; ön söz... rıldığında anlamda daralma ya da bozulma olmaz:
“Mİ” Soru Ekinin Yazımı \ Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini. (Duydum, unut-
muşsun gözlerimin rengini.)
• “mi” soru eki kendinden önceki sözcüklerle hiçbir zaman \ Sen ki dünyalara değersin. (Sen dünyalara değersin.)
birleşmez. Buna karşılık kendinden sonra gelen kişi ekle- \ Şimdi anlıyorum ki o yaptıklarım hataydı. (Şimdi anlıyorum,
riyle birleştirilerek yazılır: o yaptıklarım hataydı.)
\ Yarim İstanbul’u mesken mi tuttun?
\ Her akşam kitap okuyor mu? UYARI: Bağlaç olan “ki” bazı kelimelerle kalıplaşarak bitişik
\ Bize gelecek misiniz? yazılır: sanki, mademki, meğerki, oysaki, çünkü, belki, hal-
\ Sen miydin o, yalnızlığım mıydı yoksa? buki, illaki
• Soru eki olan “mi” cümleye soru anlamından başka anlam- Ek olan“-ki”
lar da katabilir:
\ Sana güzel mi güzel bir elbise aldım. (pekiştirme) • Türkçede ek hâlinde olan iki çeşit “-ki” vardır. Bunlar zamir
\ Bu testi de çözdün mü konuyu daha iyi anlarsın. (koşul) yapan “-ki” ve sıfat yapan “-ki” dir ve her ikisi de kendinden
önceki sözcüğe bitişik yazılır.
\ Tüm bunları ben mi söylemişim? (şaşırma)
\ Gel desen gelmez miyim? (olumlu ifade) a. Zamir Yapan “-ki” (İlgi Zamiri): İsmin yerini tutan “-ki” ekidir.
“DE” Bağlacı ve “-DE” Ekinin Yazımı Her zaman kendisinden önceki sözcüğe bitişik yazılır:
• Bağlaç olan “de/da” bir sözcük türü olduğu için daima ayrı \ Senin gömleğin benimkinden daha kaliteli bence. (Benim
gömleğim)
yazılır. Bulunma durum eki olan “-de/-da, -te/-ta” ise söz- \ Her canlının bir derdi var, karıncanınki de buğday. (Karın-
cüklerle bitişik yazılır. Bağlaç olan “de” cümleden çıkarıldı- canın derdi)
ğında cümlenin anlamında genellikle bozulma veya daral- \ Şiirin sınırları romanınkinden geniştir. (Romanın sınırları)
ma olmaz. Buna karşılık “-de” eki cümleden çıkarıldığında
anlamda bozulma ve daralma olur. b. Sıfat Yapan “-ki” (Aitlik Eki): İsme sorulan “hangi” sorusu-
nun cevabıdır. Cümlede sıfat görevinde kullanılır ve her zaman
Bağlaç olan “de” kendisinden önceki sözcüğe bitişik yazılır:
\ Ahmet de seni merak etmişti. \ Sokaktaki çocukları suç örgütlerinden korumalıyız. (Hangi
\ Sen de başını alıp gitme, ne olursun! çocukları?)
\ Dün beni soran adam, okula da uğramış. \ Ağaçtaki meyveler olgunlaşmıştı. (Hangi meyveler)
122 Türk Dili ve Edebiyatı
