Page 125 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

1. Tema: Sözün İnceliği

EDEBİYAT ATÖLYESİ - 2AT ATÖLYESİ - 2
EDEBİY Dilimizdeki hac, şad, yâd gibi birkaç örnek dışında, alıntı ke-
limelerin özgün biçimlerinin sonlarında bulunan yumuşak ün-
Aşağıdaki tabloda verilen cümlelerde altı çizili kelimeler
küçük ünlü uyumuna uygunsa karşısına ✓ (tik), uygun de- süzler sertleşir: kitap (kitab), sebep (sebeb); bant (band), bent
(bend), cilt (cild), etüt (etüd), metot (metod), standart (stan-
ğilse x işareti koyalım.
dard); ahenk (aheng), renk (reng) vb. Bu gibi alıntılar ünlü ile
Odaya çamurlu ayakkabılarıyla girdiği için de- başlayan bir ek aldıklarında kelime sonlarındaki sert ünsüzler
demden azar işitti. yumuşar: kitap / kitabı, sebep / sebebi; bant / bandı, bent /
bendi, cilt / cildi, etüt / etüdü, metot / metodu, standart / stan-
Rüzgâr yaprakları savuruyor, deniz köpürüyordu. dardı; ahenk / ahengi, renk / rengi vb.

Okulumuzda bu hafta teknoloji konulu bir panel EDEBİYAT ATÖLYESİ - 3AT ATÖLYESİ - 3
EDEBİY
EDİTÖR YAYINLARI
düzenlenecek.
Aşağıdaki kelimelerde geçen sert ünsüzlerin altını çiziniz.
Sekiz yıldır bu hayvanların bakıcılığını yapıyordu.
Hastalık Fırçalı Edebiyat Parantez
Gölgesinde oturduğum o söğüt ağacı duruyor mu
hâlâ? Yarışma Restore Havuçlu Çiftçilik

Salonun iki penceresi de oldukça büyüktü. Çeşitlilik Parçacık Katılım Fıstıkçı
Uzaktan yanık bir türkü duyuluyordu. Mutfak İştahlı Peşinat Şahap

Kapadokya’nın bu bölgesi bence en güzel yerdir. SES OLA
SES OLAYLARIYLARI
Uykusundan henüz uyanmış bir kız çocuğu kapı- A. ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
nın önünde bekliyordu.
1. Ünlü Daralması
Bu alan, araçların park etmesi için yapılmıştı.
Türkçede “a, e” geniş ünlüleriyle biten sözcükler “-yor” şimdiki
zaman eki ile çekimlendiğinde sözcüğün son hecesinde bu-
B. ÜNSÜZLER (SESSİZLER) lunan geniş ünlünün daralması olayına ünlü daralması denir.

Ses yolunda bir engele çarparak çıkan seslere ünsüz denir. • Bu ses olayında “a” ünlüsü “ı” veya “u”ya, “e” ünlüsü de “i”
Dilimizde yirmi bir ünsüz vardır: veya “ü”ye dönüşür.
b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z X Örnekler

Ünsüzler ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramamasına göre \ sakla - yor → saklıyor
“yumuşak ünsüz” ve “sert ünsüz” olmak üzere iki gruba ayrılır: \ dile - yor → diliyor

\ kutla - yor → kutluyor
1. Yumuşak Ünsüzler
\ inle - yor → inliyor
Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlere yumuşak (ötüm-
lü, tonlu) ünsüzler adı verilir. b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z • Birden çok heceli ve “a, e” ile biten fiiller, ünlüyle başlayan
bir ek aldıklarında bu fiillerin sonundaki “a, e” seslerinde
söyleyişte yaygın bir şekilde daralma görülür. Ancak söyle-
2. Sert Ünsüzler
yişteki bu durum yazıya geçirilmez.
Ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlere sert (ötümsüz, ton-
suz) ünsüzler denir. ç, f, h, k, p, s, ş, t (fıstıkçışahap) X Örnekler
Doğru Kullanım Yanlış Kullanım
Ünsüzlerin Nitelikleri \ başlayacak → başlıyacak
Kökeni Türkçe olan kelimelerin so nunda b, c, d, g ünsüzleri \ anlayan → anlıyan
bulunmaz. Ancak anlam farkını belirtmek üzere ad, od, sac \ saklayalı → saklıyalı
gibi birkaç kelimenin yazılışında bu kurala uyulmaz: ad (isim), \ besleyelim → besliyelim
at (binek hayvanı); od (ateş), ot (bitki); sac (yassı demir), saç
(kıl). \ gelmeyecek → gelmiyecek

Türk Dili ve Edebiyatı 125