Page 385 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 385
3. Ünite: Doğal Sistemler ve Süreçler
• Atmosferde soğuma sonucunda gerçekleşen yoğuşma, sis Rüzgâr ve Rüzgârın Ölçülmesi
ve bulut oluşturabileceği gibi yağışa da dönüşebilir� • Hava, basıncın yüksek olduğu yerden alçak olduğu yere
Hava Basıncı ve Basıncın Ölçülmesi doğru hareket eder�
• Atmosfer gaz, toz ve kimyasal tuz içermektedir� • Yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru
yeryüzüne göre yatay doğrultuda olan hava hareketlerine
• Atmosferi oluşturan gazların belli bir ağırlığı vardır� rüzgâr adı verilir�
• Bu gazların birim yüzeye uyguladığı kuvvete hava basıncı • Rüzgârlar; estiği yere sıcak, soğuk, nemli veya kuru hava
adı verilir� kütlelerini getirerek hava durumu ve iklim üzerinde rol oy-
• Basınç, barometreyle ölçülür ve basıncın birimi milibar (mb) nar�
veya hektopaskal (hPa) olarak ifade edilir� • Rüzgârların bu etkileri; rüzgârın hızına (şiddeti), yönüne ve
EDİTÖR YAYINLARI
• Farklı merkezlerde ölçülen basınç değerlerinin eşit koşul- esme sıklığına (frekansı) göre değişir�
larda değerlendirilebilmesi için ölçüt olarak standart hava Rüzgârın Hızı (Şiddeti): Rüzgârın hızı, hava kütlesinin birim
basıncı belirlenmiştir� zamanda ve yatay doğrultuda aldığı yoldur� Rüzgâr hızı, ane-
• Standart hava basıncı; 45° enleminde, deniz seviyesinde mometre (yelölçer) ile ölçülür ve saniyede metre veya saatte
(0 m) ve 15 °C sıcaklıkta, 1013 milibar (mb) olarak kabul kilometre olarak belirtilir�
edilmiştir� Rüzgârın hızını etkileyen faktörler şöyle sıralanabilir:
• Yeryüzündeki farklı basınç değerleri izobar eğrileri kullanı- Basınç Farkı: Basınç merkezleri arasındaki basınç farkı ne
larak haritalanır� kadar fazlaysa rüzgâr o kadar hızlı eser�
• Aynı basınç değerine sahip noktaların birleştirilmesiyle Basınç Merkezleri Arasındaki Uzaklık: Basınç merkezleri
oluşturulan eğrilere izobar (eş basınç) denir� arasındaki mesafenin fazla olması rüzgârın hızını azaltan bir
• Basınç değerlerini gösteren izobar haritalarında basıncın etkiye sahiptir� Bunda Dünya’nın günlük hareketinin rüzgârı
çevresine göre yüksek olmasına yüksek basınç, basıncın sapmaya uğratması ve yeryüzüne sürtünen hava kütlesinin
çevresine göre düşük olmasına ise alçak basınç adı verilir� gücünün azalması etkilidir�
• İzobar eğrileri iç içe kapalı eğriler oluşturuyorsa bunlar, ba- Sürtünme: Rüzgârlar; yer şekillerinin düz olduğu yerlerde
sınç değerlerine göre yüksek basınç (antisiklon) veya alçak daha hızlı, dağlık ve engebeli arazilerde sürtünme nedeniyle
basınç (siklon) merkezi olarak ifade edilir� daha yavaş eser� Kentsel alanlar ve orman örtüsünün yoğun
olduğu yerlerde de sürtünmeden dolayı rüzgâr hızı azalmakta-
Alçak Basınç Merkeziezi
Alçak Basınç Merk dır� Yeryüzüne yakın esen rüzgârlar fazla sürtünme nedeniyle
• Yatay yönlü hava hareketi çevreden merkeze doğrudur� hız kaybeder� Yüksekte esen rüzgârlar sürtünme az olduğun-
• Dikey yönlü hava hareketi yükselicidir� dan hız kaybetmezler�
• Alçak basınç merkezlerinde yükselici hava hareketleri, bu- Rüzgârın Yönü: Rüzgârların bir merkeze göre estiği doğrul-
lut gelişimi ve yağış oluşumu üzerinde etkili olduğundan tuya rüzgârın yönü denir� Rüzgâr yönü coğrafi yönlere göre
ifade edilir� Hava, yüksek basınç merkezi ile alçak basınç mer-
bu bölgelerde genellikle bulutlu ve yağışlı hava koşulları kezi arasında hareket ettiği için rüzgârın yönünü öncelikle ba-
görülür� sınç merkezlerinin konumu tayin eder� Dünya’nın kendi ekseni
etrafındaki dönüşü nedeniyle rüzgârlar kuzey yarım kürede
Yüksek Basınç Merkeziüksek Basınç Merkezi
Y sağa, güney yarım kürede sola sapar� Yer şekilleri de rüzgâr-
• Yatay yönlü hava hareketi merkezden çevreye doğrudur� ların esiş yönünü etkiler� Rüzgârların esme yönü, dağlar ve
• Dikey yönlü hava hareketi alçalıcıdır� vadilerin uzanış yönüne uyar�
• Yüksek basınç merkezlerinde alçalıcı hava hareketleri, bu- Rüzgârın Esme Sıklığı (Frekansı): Rüzgârlar her zaman
lut ve yağış oluşumunu engellediğinden bu bölgelerde ge- aynı yönden esmez� Rüzgârın esme sıklığı, rüzgârın bir yöne
ait esme sayısıdır� Rüzgârın yıl içinde en sık estiği yöne hâkim
nellikle güneşli (açık, bulutsuz) hava koşulları görülür� rüzgâr yönü denir� Rüzgârlar, farklı sıcaklık ve nem özelliğine
• Yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru sahip hava kütlelerinin taşınmasında rol oynayarak yerel ve
oluşan hava akımı rüzgârı oluşturur� küresel ölçekte iklim koşullarını etkiler�
Coğrafya 385
