Page 9 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ § 9 9
GİRİŞ

Bilge Kağan Yazıtı: 734 yılında ölen Bilge * Uygur Dönemi metinleri masallar, sutralar,
Kağan adına oğlu Tengri Kağan tarafından tövbe duaları, büyü metinleri, felsefi metin-
yaptırılan bu anıt 735 yılında dikilmiştir. Kül ler, halk hekimliği konulu metinler şeklinde
Tigin Yazıtı’nın bir kilometre uzağındadır. Diğer sınıflandırılabilir. Uygurlar bu eserleri 14
yazıtlara oranla daha fazla tahrip olmuştur. harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır. Uygur
Yazıtta Bilge Kağan’ın ağzından devletin nasıl Dönemi eserleri “Budist eserler” ve “Manihe-
büyüdüğü anlatılmış ve Kül Tigin’in ölümünden ist eserler” olmak üzere iki başlıkta ele alınır:
sonraki olaylar ilave edilmiştir. Yazıtın doğu
yüzünde 41, kuzey ve güney yüzlerinde on beşer Budist Eserler:
tığı anlatılır. Birinci yazıtta 35, ikinci yazıtta YAYINEVİ
satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmakta- Maitrisimit: Türk edebiyatının ilk iptidai
dır. Batı yüzünde ise (Kül Tigin yazıtında olduğu tiyatro örneğidir.
gibi) Çince bir metne yer verilmiştir.
Prens Kalyanamkara: Uygurlar Dönemi’nin
en tanınmış öykülerinden biridir. Kansu vila-
Tonyukuk Yazıtı: Tonyukuk Yazıtı dört cepheli yetindeki Bin Buda mabetlerinde bulunan bu
iki dikili taş hâlindedir. Tonyukuk, Bilge Kağan’ın eserde, iyi yürekli bir şehzadenin bütün can-
başveziridir. Bu yazıtı yaşlılık döneminde, 716 lılara yardım etmek ve canlıların birbirlerini
öldürmelerine engel olmak üzere çok değerli bir
yılında, kendisi diktirmiştir ve yazılar da kendi-
EDİTÖR Altun Yaruk (Altın Işık): 10. yüzyılın ilk yarı-
mücevheri ele geçirmek için çıktığı maceralı yol-
sine aittir. Yazıtta Göktürklerin Çin esaretin-
culuk anlatılır.
den nasıl kurtulduğu ve Tonyukuk’un neler yap-
27 satır Göktürk harfli Türkçe metin bulun-
sında yazıldığı tahmin edilen Altun Yaruk 17.
maktadır.
yüzyılda bulunmuştur. Birkaç nüshası bulunan
ve oldukça hacimli olan Altun Yaruk, Budizm’in
esaslarını, felsefesini ve Buda’nın menkıbelerini
b. Uygur Dönemi Türk Edebiyatı:
Göktürk Devleti’nin yıkılmasından sonra
*
Sekiz Yükmek: Sekiz bilgi, sekiz tomar anlam-
kurulan Uygur Devleti Dönemi’nde hem yazıt
larına gelmektedir. Eserde beş duyu organının
hem de kitap şeklinde tertip edilmiş metinler anlatan bir eserdir. Budizm’in kutsal kitabıdır.
mevcuttur. anlamı ve görevleri Budist yaklaşımla verilmiş
ve bazı manevi bilgiler anlatılmıştır.
* Bu metinler daha çok Budizm ve Manihe-
izm inançlarının esaslarını konu almaktadır. Maniheist Eserler:
Bunlar Turfan yöresinde yapılan kazılarda Huastuanift: Maniheizm’in öğretileri çerçeve-
ortaya çıkarılmıştır. Bu metinlerden hare- sinde yazılmış bir tövbe ve dua kitabıdır.
ketle Uygurların kâğıda kitap basma tekni-
ğini bildikleri anlaşılmaktadır. Irk Bitig: Tahminen 930 yılında Göktürk
harfleriyle kaleme alınmış olan Irk Bitig, Mani
* Uygurlar Dönemi’nden kalma birçok hikâyenin muhitinde yazılmış önemli bir eserdir. İçinde
yanında “kökünç” denilen bir tür ilkel tiyatro dine ait unsurlar bulunmakla beraber dinî bir
eseri de vardır.
eser değildir, bir fal kitabıdır.