Page 8 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ §
8 8 GİRİŞ

a. Göktürk Dönemi Türk Edebiyatı: » Orhun Abideleri’ni ilk kez 1889 yılında Rus
Göktürk Dönemi Türk edebiyatı, II. Göktürk tarihçi Yadrintsev bulmuştur.
Devleti’nin hükümdarı Bilge Kağan Dönemi’nin » 1890’da bir Fin heyeti, 1891’de de bir
mahsulleri olan ve toplamda üç abideden oluşan Rus heyeti incelemelerde bulunmuştur ancak
Orhun Abideleri’ni kapsamaktadır. yazıtları çözememişlerdir.

* Orhun Abideleri (Yazıtları); Orhun Abideleri » Yazıtları 1893 yılında Danimarkalı bilgin Vil-
adıyla anılan yazıtlar; II. Göktürk Devleti’nin helm Thomsen çözmüştür.
hükümdarı Bilge Kağan, Bilge Kağan’ın kar- » Bilge Kağan ve Kül Tigin Yazıtlarını Bilge
EDİTÖR YAYINEVİ
deşi Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına diktiril- Kağan’ın yeğeni Yollug Tigin, Tonyukuk Yazıtı’nı
miş yazıtlardan meydana gelir. ise Tonyukuk’un kendisi yazmıştır.

* Bu yazıtlar taşlara kazınmıştır ve yazıtlarda » Türk tarihini, toplumun yaşam biçimini ve
38 harften oluşan Göktürk alfabesi (runik dünya görüşünü yansıtır.
alfabe) kullanılmıştır. » Yazılar yukarıdan aşağıya yazılmış ve sağ-

* Bu yazıtlardan ilk söz eden kaynak dan sola doğru dizilmiştir.
Cüveyni’nin Tarih-i Cihangüşa adlı kitabıdır. » Oldukça gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanıl-
mıştır.
* Orhun Abideleri’nin önemi ve özellikleri şun-
lardır: » Yazıtlarda Çince yazılan bölümler de vardır.

» Orhun Abideleri; Moğolistan’ın kuzeyinde, » Devlet yönetimi üzerinde durulmuş, yöne-
Baykal Gölü’nün güneyinde, Orhun Irmağı ticilerin halka nasıl davranmaları gerektiği
vadisindeki Kocho Saydam Gölü yakınlarında- ifade edilmiştir.
dır. * Orhun Abideleri olarak bilinen yazıtlar şun-
» Yazıtlar günümüzde Moğolistan sınırları içe- lardır:
risindedir. Kül Tigin Yazıtı: Kül Tigin öldükten sonra

» Türk dili, tarihi ve edebiyatı ile ilgili ilk yazılı Bilge Kağan tarafından 732 yılında diktiril-
belgelerdir. miştir. Yazıtta yer alan ifadeler Bilge Kağan’ın
» Yazıtlar aynı zamanda siyasetname özelliği sözleridir. Kül Tigin Yazıtı kaplumbağa şeklinde

de gösterir. oyulmuş bir kaideye oturtulmuştur, yaklaşık
» İçinde “Türk” kelimesinin geçtiği ilk yazılı 3,5 metre yüksekliğindedir ve dört cephelidir.
belgelerdir. Yazıda harfler birbiriyle birleştiril- Yazıt, yukarıya doğru daralan bir özellik göste-
memiş ve kelimeler iki nokta üst üste konu- rir. Yazıtın doğu yüzünde 40, güney ve kuzey
larak birbirinden ayrılmıştır. Söylev (nutuk) yüzlerinde 13 satırlık Göktürk harfli Türkçe
türünde yazılmıştır. metin vardır. Batı yüzünde ise devrin Tang
İmparatoru’nun Kül Tigin’in ölümü dolayısıyla
» Türk hitabet sanatının ilk örnekleridir.
gönderdiği Çince mesajına yer verilmiştir. Kül-
» Abidelerde genellikle sosyal devlet anlayışı tigin Yazıtı’nda Göktürk tarihine ait olaylar ve
görülür. devletin kuruluşu Bilge Kağan’ın ağzından nak-
» Devlet - halk ilişkisi üzerinde durulur. ledilerek birlik ve bütünlük mesajı verilir.