Page 28 - TYT TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

484 DOĞAL SİSTEMLER
TARİHSEL SÜREÇTE COĞRAFYA BİLİMİNİN COĞRAFYANIN İLKELERİ
GELİŞİMİ
Nedensellik (Sebep - Sonuç) İlkesi
Coğrafya: Eski Yunan Dönemi'nde geo ve graphein
kelimelerinin birleşmesinden oluşur. Yer tasviri anlamına Coğrafyada olayların nedenlerine cevap aranır ve olay-
gelmektedir. Coğrafya kelimesini ilk kez Erotesthenes ların sonuçlarına değinir.
kullanmış, Türkçe’ye Fatih Dönemi'nde 15. yüzyılda coğ-
rafya kelimesi girmiştir.
Karşılıklı İlgi (Bağlantı) İlkesi
Coğrafyanın Önemi
Coğrafi olayların birbirleri ile olan bağlantılarını inceler.
Ɖ Coğrafya, insanın ufkunu genişletir. Coğrafya bilinci Örneğin; tarım alanları ile yerleşmelerin dağılışı arasın-
kazanan birey doğaya farklı açıdan bakar. Coğrafya, daki bağlantıya değinir.
yakın çevremizden başlayarak ülkemizi ve dünyayı
tanımaya yardımcı olur, vatan sevgisini kazandırır. Dağılış (Yayılma) İlkesi

Ɖ Çevremizde meydana gelen coğrafi olayları anlam- Coğrafyayı diğer bilim dallarından ayıran temel ilkedir.
landırmamıza coğrafya yardımcı olur.
Bir olayın "nerede" sorusuna cevap verir.
Ɖ Coğrafya bize harita okumayı öğretir.
Ɖ Coğrafi bilgiler sayesinde ülkemizde ve dünyada mey- DÜNYA’NIN GÜNEŞ SİSTEMİNDEKİ YERİ
dana gelen iklim, yağış, mevsimler, deprem, küresel
ısınma, yer şekilleri gibi coğrafi olayları öğreniriz. Ɖ Gök cisimlerini içinde bulunduran sonsuz boşluğa
Ɖ Coğrafya sayesinde doğal afetlere karşı tedbir almayı uzay denir. Dünya, uzay boşluğu ve diğer gök cisim-
öğreniriz. leri ile beraber evrende yer alır. Evrende galaksi (gök
İnsanlar yaşadığı çevreyi merak etmiş ve tanımak iste- ada) sistemleri bulunur. Galaksilerin içerisinde Dünya,
miştir. Yazının keşfinden önce bile insanlar yön bulmaya Samanyolu Galaksisi içinde yer alır. Dünya karasal
Coğrafya dayanan bilgi birikimine sahipti. İlk insanlar resim ve ilkel yapılı gezegendir. Güneş’e en yakın üçüncü geze-
haritalar yapmışlardır. Çatalhöyük Haritası buna örnek-
gendir. Gezegenler içerisinde Dünya beşinci büyük
tir. Bu haritada o zaman aktif olan Tuz Gölü'nün güney-
doğusundaki bir volkan çizilmiştir. gezegendir. En büyük gezegen Jüpiter’dir. Güneş’e
en yakın gezegen Merkür, en uzağı ise Neptün’dür.
İlk Çağ'da Tales, Anaksimander, Platon, Hekataios ve (Plüton 2006 yılında gezegen olmaktan çıkarılmıştır.)
Erotesthenes coğrafyanın ilk kurucuları sayılmaktadır.
Strabon ve Coğrafya Kılavuzu adlı eseriyle Ptolemaios DÜNYA’NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ
(Batlamyus) coğrafyaya büyük katkı sağlamışlardır.
Orta Çağ'da Avrupa'da kilisenin baskısı ile coğrafya Ɖ Dünya Ekvator’dan şişkin kutuplardan basık kendine
has bir şekle sahiptir. Bu şekle geoit adı verilir.
uzun bir dönem duraklama dönemine girmiştir. Makdisi,
İbn Hurdazbih (İslam coğrafyasının babası), Mesudi, 90 o
İbn-i Sina, Biruni bu dönemde önemli kişilerdir.
40.009 km
Kaşgarlı Mahmut, Divânu Lugâti't Türk adlı eserini yaz-
mış, Dünya Dil Haritası bu kitapta yer almıştır. İslam 6. 357 40.076 km
bilgini Muhammed İdrisi, Kitâb-ür Rüşandi adlı eseriyle
coğrafi bilgilerini batıya taşımıştır.
Yeni ve Yakın Çağ'da Rönesans ve Reform hareketleri-
nin etkisi ile Avrupa'da gelişmeler olmuştur. Pusulanın 6.378
geliştirilmesiyle coğrafi bilgilerde ve yeni yerlerin görül-
mesinde büyük mesafe katedilmiştir. Bu dönemde fiziki 90 o
coğrafyanın kurucusu A. Von Humboldt ve beşeri coğ-
rafyanın kurucusu Karl Ritter modern coğrafyanın ortaya Dünya’nın Şeklinin Geoit Olmasının Sonuçları
çıkmasında büyük rol oynamışlardır. 1. Ekvator çevresinin uzunluğu kutuplar çevresinden
Osmanlı’da Fatih Sultan Mehmet'in Batlamyus'un kita- uzundur. (40.076 - 40.009 km = 67 km)
bını tercüme ettirmesi Osmanlı tarihinde ilk coğrafi 2. Yer çekimi Ekvator’dan kutuplara doğru artar.
çalışma sayılır. Piri Reis'in Kitab-ı Bahriye, Evliya Çele-
bi'nin Seyahatname adlı eseri bu dönemde önemlidir. 3. Ekvator yarıçapı (6378 km), kutuplar yarıçapından
uzundur. (6357 km)
Ülkemizde Ali Macit Arda, Hamit Sadi Selen, Faik Sabri
Duran, Besim Darkot, İbrahim Hakkı Akyol, Reşat İzbı- ŗ NOT
rak, Sırrı Erinç ve emekli ikramiyesini Atatürk Üniver-
sitesi Kâzım Karabekir Fakültesi’ne bağışlayan Hayati Bu üç madde Dünya’nın geoit olmasının kanıtlarıdır.
Doğanay önemli coğrafyacılar arasında yer alır. Dünya’nın şekli tam küre olsaydı bu sonuçlar olmazdı.