Page 29 - fen-ve-muhendislik-bilimleri-icin-meslek-etigi

Meslek Etiği 119

9 Etik, seçimlerimize ve eylemlerimize rehberlik eden ve
BİLİMSEL YAYIN ETİĞİ

yaşamımızın amacını ve seyrini belirleyen bir değerler kodudur.
Ayn Rand (1905-1982)

9.1. Giriş
Bilimsel araştırmalarda, etik kavramını ilk olarak İngiliz Matematikçi Charles
Babbage’nin 1830 yılında “Bilimsel Araştırmalarda Sahtekarlık” isimli
çalışmasında ifade edilmiştir. Bu tarihten itibaren de bilimsel anlamda yürütülen
çalışmalarda etik kavramını tanımlama ve araştırma üzerine yoğunlaşılmıştır. Bu
bağlamda da bilim etiği gerçeği arama çabası içerisindeki bilim insanlarının,
yaşadıkları toplumlara ve insanlığa karşı dürüst hareket etmeleri ve onları
yanıltmamaları için uymaları gereken kurallar zinciri olarak tanımlanmaktadır [1].
Yayın etiği ise, bilimsel bir çalışmanın tasarlanmasından, verilerin
toplanmasına ve analizine, rapor haline gelmesine ve özellikle yayın olarak ortaya
çıkış süresince kişilerin uyması gereken yayın etik ilkelerini ve kişilerin ahlaki
durumlarını inceler [1].
Bilimsel araştırmaların doğasında süreklilik ve daha önce yapılan
araştırmalardan haberdar olunması gereği vardır. Her bilimsel araştırma daha önce
yapılmış araştırmalar üzerine geliştirilir. Yapılan çalışmaların yayın içinde
aktarımında bazı kurallara uyulması, yararlanılan kaynakların yine belirli kurallara
göre belirtilmesi esastır. Bilimsel araştırma yapma ve araştırma sonuçlarını yayma
aşamasında bilerek veya bilmeden yapılan hatalar araştırmanın güvenilirliğini
zedelediği gibi ilgili bilim dalına da zarar vermektedir. Bilimsel iletişim sürecinde
genelde “etik dışı” olarak tanımlanan bu davranışlar içine “sahtecilik”,
“intihal/aşırmacılık”, “uydurmacılık” ve “yinelenen yayın yapma” gibi istenmeyen
uygulamalar girmektedir. Bu kavramlar içinde sıkça karşılaştığımız intihal
(plagiarism) sadece akademik çevrelerin değil, sanat ve edebiyat dünyasının da
karşı karşıya kaldığı bir sorundur [23].
Bilimsel araştırmaların planlanması, projelendirilmesi, yürütülmesi, verilerin
toplanması, değerlendirilmesi, yorumlanması, yayınlanması, eğitim ve öğretim
faaliyetleri, bilim insanlarının yetiştirilmesi, vb. süreçlerde hep etik kurallar söz
konusudur. Bilimsel araştırmaların ve yayınların bilimsel, akli ve mantıki yönü kadar,
etik yönü de önemlidir. Etik yönü, bilimselliği de güçlü kılmaktadır. Hatta etik yönü
zayıf olan bir araştırma, bilimsel kurallara tam uysa bile, sonuçları kuşkuyla
karşılanacak veya geçersiz olacaktır. Bunun için, bilimsel araştırmaların her
aşamasında dürüstlüğe ve güvenirliğe dayalı olarak uyulması gereken bazı kurallar
vardır ki, bunların tümü, bilimsel etik kavramıyla ifade edilir. Diğer yandan bilimsel
etik, aslında toplumun genel ahlak ilkelerinin özel bir alana yansımasıdır. Dolayısıyla
toplumun ahlaki yapısıyla da yakından ilgilidir [24]. Bülbül’e göre de bilimsel etik ise,
tüm akademisyenlerin oluşturdukları takımın "paydaşları" arasında en özenle
uygulanması gereken temel değerlerdendir [25]. Sonuç olarak The National
Committee for Research Ethics in Science and Technology (NENT), etik kavramını