Page 33 - fen-ve-muhendislik-bilimleri-icin-meslek-etigi

Meslek Etiği 141

11 ETİK DIŞI DAVRANIŞLARIN ÖNLENMESİ

Herkes dünyanın düzene girmesini ister.
Fakat çabayı komşusundan bekler.
Andre Tardieu (1876-1945)

11.1. Giriş
Etik dışı davranışların önlenmesi ve/veya minimuma indirgenmesi sağlıklı
bilimsel çalışmalar sunabilmek açısından önemlidir. TÜBA etik dışı davranışların
önlenmesine yönelik yapılması gerekenleri şu şekilde sıralamıştır [6]:
• Etik ihlallerin sınıflandırması doğru yapılmalı ve doğru şekilde
değerlendirilmelidir.
• Etik dışı davranışın kasıtlı mı yoksa farkında olmadan mı yapıldığı, mevcut
durumda bir “kötü niyet”in var olup olmadığı belirlenmeli ve gerekli
düzeltmeler (yayını geri çekme veya aynı yayın organında çalışmanın
düzenlenmiş halini tekrar yayınlama) yapılmalıdır.
• Yapılan bilimsel çalışma, yayın veya araştırmaya yönelik şikayette bulunan
kişi ile hakkında şikayette bulunulan kişi arasındaki çatışmalara engel olmak
açısından, iki tarafın da hakları gözetilerek çözüme ulaşılmaya çalışılmalıdır.
• Etik dışı davranışa yönelik araştırmalar gizlilik içinde sürdürülmelidir.
• Etik ihlal tespit edildiğinde soruşturma yapılan ihlalin boyutuna göre, yasal
sürecine uygun şekilde yürütülmelidir.
Bilimsel / akademik hırsızlığı önlemek için ülkeler farklı şekillerde önlemler
alabilmektedir. Etik kurul olarak adlandırılan kurumlar bu amaçla faaliyet yürüten
kurumlardır ve bilimsel hırsızlığa/sahteciliğe yönelik standartlarla (etik kod) çalışırlar.
Çin’de “Bilim ve Ahlak Komitesi”nin kurulması, Amerika’da üniversite öğrencilerine
etik ihlallere karşı “Ahlak Sözleşmesi” imzalatılması, yine Amerika’da bazı
üniversitelerde özel bir birimin kurulması bu alanda alınan önlemlere örnek
gösterilebilir [7].
Türkiye’de ise Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)
bünyesinde kurulan “Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu” ve Türkiye Bilimler
Akademisi (TÜBA) bünyesinde kurulan “Bilim Etiği Kurulu” etik ihlaline karşı
faaliyet sürdürmektedir [7] .
Kansu (2012), bilimsel araştırmalara yönelik etik dışı davranışların
önlenebilmesi için yapılması gerekenleri “araştırmayı yapan kişinin eğitimi”,
“araştırmayı yapan kişilere yönelik baskıların önlenmesi/gerekli önlemlerin alınması”
ve “ekonomik anlamda araştırmacıyı olumsuz etkileyen faktörlerin ortadan
kaldırılması” şeklinde sıralamaktadır.
Etik dışı davranışların en aza indirgenebilmesi açısından kesin bir
yöntemden bahsetmek mümkün değildir. Bu konuda yapılabilecek en mantıklı
hareket etik ihlal yapan kişilerin bilinçlendirilmesi, etik ihlali teşvik edici unsurların
azaltılması, “bireyin zorunda olduğu için değil, bilime ve kendi bireysel gelişimine
katkı sağlayabilmesi için” araştırma yapmasının teşvik edilmesidir [8].