Page 218 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

4. Tema: Dilin Zenginliği

Olumlu (Yapıcı) Eleştiri: Bir metnin, eserin ya da insanın be- Eleştirmen etik kurallarına riayet etmeli. Kırıcı olmayan art
ğenilen, olumlu yönlerini anlatmaktır. Olumlu eleştirinin amacı, niyet taşımayan bir dil kullanmalıdır. Yalnızca beğendiği me-
yazılan eseri desteklemek ve gelişerek daha iyiye ulaşmasına tinleri değil, hoşnut olmadığı ya da vasat bulduğu metinleri
yardımcı olmaktır. de karalamadan onları hiçe saymadan yazara yol gösterecek
Olumsuz Eleştiri: Bir metnin, eserin ya da insanın olumsuz, şekilde yapıcı ifadelerle yazmalı. Eleştiride mümkünse övgü
beğenilmeyen yönlerini anlatan eleştiri türüdür. Edebiyatta ya da yergi ifadeleri kullanmamalı. “Çok güzel”, “çok kötü” gibi
olumlu eleştiri kadar olumsuz eleştiri de önemlidir. Yazarlar, birkaç cümlenin eleştiri olmadığını unutmadan yazmalı.
eserleri hakkında yapılan olumsuz eleştirileri göz önünde bu-
lundurarak kendilerini geliştirir ve böylece daha nitelikli eserler Eleştiriyi yazarken yazarla arasındaki dostluk tanışıklık bağ-
EDİTÖR YAYINLARI
yazmaya çalışırlar. larını esere yansıtmamalı. Objektif bir pencereden görüşlerini
belirtmeli. Metnin türüne yönelik fikir beyanından kaçınmalı.
Hem olumlu hem de olumsuz eleştirilerde eserin yapısal özel-
Edebiyatta tüm türlerin var olduğunu aklından çıkartmamalı.
likleri, dil ve anlatımı, içeriği üzerinde durulur. Eleştiri, kendi-
Yeni söylem oluşturmak adına var olanı yok saymamalı. Eserin
ne özgü kuralları ve ilkeleri olan, uzmanlık gerektiren özel bir
geçmişle bağını gündeme taşımalı. Okuyucuya birkaç alıntı ile
alandır. Bu alanda kendini iyi yetiştirmiş kişilere eleştirmen
kitabı özetlemeli. Seçtiği bu alıntılar çarpıcı olmalı. Eleştirmen
denir. kıskançlık duygusunu körüklememeli. Esere iyi ve kötü yönleri

ile bakabilmeli. Sırf kötülemek için okumamalı. Yazara “Sen
İyi Bir Eleştirmen Nasıl Olmalıdır? yazar değilsin, kendini yazar sanma” gibi mesajlar gönderme-

İncelenecek eseri öncelikle bir okur gözü ile okumalı. Eserin meli. Netice olarak kitabın bir yayınevinden çıktığını dolayısıy-
kendisinde bıraktığı olumlu ve olumsuz duyguları bir yere not la editöryal süreçten geçtiğini göz önünde bulundurmalı.
etmeli. Bu okuma tamamen kasıtsız ve önyargısız olmalı.
İyi bir eleştirmen eserde kusur bulma odaklı bir gayret içinde Eleştirmen ahkâm kesmemeli, her şeyin en iyisini ve doğru-
olmamalı. İkinci okumasını mantık çerçevesinde dil ve üsluba sunu yalnızca kendisinin bildiğini iddia etmemeli. Mümkünse
yazdığı tek tür “eleştiri” türü olmalı. Farklı eleştirmenlerle fikir
yönelik bir tarama şeklinde gerçekleştirmeli. Kelimelerin an-
alışverişinde bulunmalı. Ustaları okumalı ve geçmişten günü-
lamlarını not almalı ve farklı anlamlar içeren metaforları kay-
müze adı kalmış tüm yazarları kabul etmeli onlardan bazısını
detmeli. Üçüncü ve son okumada görmediği anlamları görmek
yok saymaya çalışmamalı. İdeolojik görüşlerini bir kenara bı-
için okumalı. Eserin arka planında anlatılan dönemin izlerini rakmalı.
ve mesajları bulmalı. Altyapıyı irdelemeli ve gerekirse yazarı
ile iletişime geçip bu konuları ona sormalı. Böylece yazarın
Saygı dilini muhafaza etmeli. Argo bir dil, kaba bir üslup tercih
bakış açısını da göz önünde bulundurarak kendi algısı ile ya- etmemeli. Gençlerin ilgisini çekmek için mizahi dille alay dilini
zar algısı arasındaki çelişkileri tespit etmeli. Bunlar arasında karıştırılmamalı. Alay diline kesinlikle meyletmemeli. Cinsiyete
uyumlu olanları da yazmalı. karşı söylemleri zihninden atmalı. Kadınları öteki algısıyla oku-
Yazıları incelerken yazarın şahsi hayatına asla bakmamalı. mamalı. Yazarlığın cinsiyetle ilgili olmadığını zihnine yazmalı.
Ressammış, müzisyenmiş, siyasetçiymiş, doktormuş bunlara
Açık ve anlaşılır bir dil kullanmalı. Üstü kapalı ifadelerden
takılmamalı. Bir sahaf ya da çaycı da olabilir. Eleştirmen eseri
kaçınmalı. Dil terbiyecisi olmalı lakin yazarı terbiye etmeye
değerlendirirken yazarın mesleği veya uğraşısı hakkında ne
kalkmamalı. Eleştirmen dile hâkim olmalı. Tüm kelimelerin kö-
düşünmeli ne de birtakım fikirlerini beyan etmeli. Bu tutum
kenini iyi bilmeli. Kullanımlarını, biçimlerini iyi bilmeli. Bu konu-
eserden sıyrılıp şahsa yönelik bir eleştiriye neden olur ki eleş-
da hataya düşmemeli. Yalnızca Türkçe değil, dilimize kelime
tirinin amacı bu değildir. Yazarın kibirli ya da mütevazı gibi
kazandıran tüm dilleri incelemeli. Kökenleri bilmeli gerekliyse
kişilik özelliklerini karakter tespitlerini yapmaktan kaçınmalı.
bulmalı. Bilmediği ya da okumadığı konular için zihninden yaz-
Eserin içindeki kahramanların ruhsal dünyaları ve kişilik özel-
liklerini incelemeli odaklanacaksa bunlara odaklanmalı. mamalı. Ezberden bilgi sunmak mutlaka hata verir.

218 Türk Dili ve Edebiyatı