Page 217 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 217
4. Tema: Dilin Zenginliği
TENKİT (ELEŞTİRİ) Eski Yunancadan Latinceye oradan da Fransızcaya geçen
critique (kritik) sözcüğünün karşılığı olarak kullanılan “eleştiri”
Eleştiri (tenkit), bir sanat yapıtının iyi ve kötü yönlerini incele- Batı’da ortaya çıkıp gelişmiş bir türdür. Dünya edebiyatında
yerek bir yargı ile belirten yazı türüdür. Eleştiri türünde eser Boileau (Bualo), Hippolyte Taine (Hippolit Ten), Anatole Fran-
veren kişiye eleştirmen denir. Eleştirinin türlere ayrılmasında ce (Anatol Frans) ve Thomas Stearns Eliot (Tamıs Störns El-
farklı değerlendirmeler olmakla birlikte temelde konularına ve yıt) eleştiri türünde tanınmış isimlerdir.
eleştirmenin tutumuna göre bir ayrım söz konusudur.
Türk Edebiyatında Eleştiri
Konularına göre eleştiriler; sanatçıya dönük eleştiri, esere
Divan edebiyatındaki hiciv ve halk edebiyatındaki taşlama si-
EDİTÖR YAYINLARI
dönük eleştiri, okura dönük eleştiri ve topluma dönük eleşti-
ri şeklinde gruplandırılabilir. Gustave Flaubert’in Nazariyat-ı yasi ve sosyal içerikli eleştiri örnekleridir. Divan edebiyatında-
ki tezkireler, şairlerin hayatına ilişkin bilgilerin yanında eserle-
Edebiye ve Felsefiyesi adlı metinden alınan aşağıdaki par-
çada olduğu gibi sanatçıya dönük eleştiride sanatçının ya- rinin niteliklerine dair kısa değerlendirmeleri de içerdiğinden
eleştiri türüne yaklaşır. Ancak bunların hiçbiri ayrı bir tür olan
şamından, kişiliğinden, düşüncelerinden izler aranır; eserin,
sanatçısını yansıtacağı düşüncesinden hareketle eserden çok eleştiri sayılmaz.
sanatçı değerlendirilir: Türk edebiyatında Batılı anlamdaki eleştiri Tanzimat Döne-
mi’yle başlamıştır. Bu dönemde başlangıçta bir yönteme da-
Esere dönük eleştiride, değerlendirilen eserin kendine özgü yanmayan, bir dönemi veya eser sahibini (onun düşüncesi-
özellikleri esas alınır. Eser ve eserin ait olduğu türün özellik- ni) yerme anlayışıyla eleştiriler yazılmışsa da zamanla olgun
leri dışında hareket noktası söz konusu değildir. Okura dönük örneklere ulaşılmıştır. Namık Kemal, Ziya Paşa, Recaizade
eleştiride okuyucuyla özdeşleşen eleştirmen, eserin kendisin- Mahmut Ekrem, Mizancı Murat, Muallim Naci ve Beşir Fuat bu
de bıraktığı izlenimleri dile getirir. Bu tür eleştiride sanat eseri- dönemde eleştiri türünde öne çıkan isimlerdir. Namık Kemal’in
ne özgü ölçütlerden uzak, kişisel yargılar ve değerlendirmeler Tahrib-i Harabat adlı eseri, Türk edebiyatında Batılı anlamda-
ağırlıklıdır. Topluma dönük eleştiride hareket noktası, sanat ki ilk eleştiri örneklerindendir. Servetifünun Dönemi’nde Hüse-
eserinin üretildiği toplumdan bağımsız değerlendirilemeyece- yin Cahit, Cenap Şahabettin, Halit Ziya, Mehmet Rauf, Tevfik
ği düşüncesidir. Fikret, Ali Kemal, İsmail Safa ve Ahmet Şuayp eleştiri türünde
yazan sanatçılardır. Çoğunlukla eleştiri türünde yazan Ahmet
Şuayp, Türk edebiyatındaki eleştiri anlayışına nesnel bir bakış
Eser, oluşumunda etkili olan toplumsal koşullardan yola çıkı-
larak değerlendirilir. açısı getirmeye çalışmıştır. Hüseyin Cahit’in Kavgalarım ile
Ahmet Şuayp’ın Hayat ve Kitaplar adlı eserleri, bu dönemde
eleştiri türünün tanınmış örnekleridir.
Eleştirmenin tutumuna göre eleştiriler, öznel eleştiri ve nesnel
eleştiri diye ikiye ayrılır. Öznel eleştiride kişisel yargılar söz Fecriati’de Yakup Kadri, Ahmet Haşim, Hamdullah Suphi, Ali
konusu iken nesnel eleştiride belirli ölçütlere göre inceleme, Canip, M. Fuat Köprülü ve Şahabettin Süleyman eleştiri türün-
değerlendirme ve kanıtlama söz konusudur. Eleştirmenin yan- de yazan sanatçılardır. Millî Edebiyat Dönemi’nde ise Ali Ca-
lı-yansız, titiz-baştan savmacı yaklaşımı eleştirinin niteliğini nip’in Millî Edebiyat Meselesi ve Cenap Bey’le Münakaşalarım
doğrudan etkiler yani eleştirmenin tutumu, eleştirinin niteliğini adlı eseri eleştiri türünün tanınmış örneğidir.
belirler. Ahmet Şuayp, Gustave Flaubert Nazariyat-ı Edebiye ve Fel-
sefiyesi adlı eleştiri yazısında Flaubert ve onun sanat anlayışı
Eleştiride yargılar gerekçelendirilmelidir. Eleştirinin amacı, sa- ile ilgili tespitlerde bulunmuştur. Sanatçının yaşamından, kişi-
nat eserinin güçlü ve zayıf yönlerini belirterek gerçek değerini liğinden, düşüncelerinden, eserlerini oluşturma aşamasındaki
ortaya koymaktır. Nitelikli eleştiriler, okura ve sanatçıya kıla- yöntemlerinden söz etmiştir. Eleştirisinde yargılarını gerekçe-
vuzluk ederek sanatın ve sanatçının gelişiminde rol üstlenir. lendirmiş, nesnel bir tutum sergilemiştir.
Türk Dili ve Edebiyatı 217
