Page 113 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

1. Tema: Sözün İnceliği

TEMANIN ANAHT
TEMANIN ANAHTAR KAVRAMLARIAR KAVRAMLARI
Kurmaca: Yazarın eserini oluştururken hayal gücünü ve
Edebiyat: Edebiyatın birçok farklı tanımı yapılmıştır. En bi- yaratıcılığını kullanarak oluşturduğu her türlü özgün tasarı-
linen tanımıyla edebiyat; duygu, düşünce, olay, yaşantı ve ma kurmaca denir. Kurmaca, gerçekte olmayan bir durum
durumların yazılı veya sözlü olarak estetik bir anlatımla dile ya da olayın varmış gibi düşünülüp tasarlanmasıdır. Ger-
getirilmesidir. Bu şekilde dile getirilmiş yazılı ve sözlü eser- çekte var olan ya da yaşanmış bir durum veya olay kurma-
lerin bütünü için de edebiyat kavramı kullanılır. caya dönüştürülebilir. Özellikle hikâye, roman ve tiyatro gibi
Dil: İnsanların bilinmeyen zamanlardan beri kullanageldi- edebî türlerde kurmaca önemli bir yere sahiptir.
ği anlamlı sesler aracılığıyla duygu, düşünce ve istekleri- Kurgu: Kurmaca yoluyla ulaşılan düşüncelere veya oluştu-
ni aktardığı, iletişim kurduğu varlığa dil denir. Dil, insanın rulan eserlere kurgu denir.
EDİTÖR YAYINLARI
varlığını ve yeryüzündeki işlevini anlamlı kılan en önemli
malzemedir. Günlük yaşamda birbirimizle iletişim kurmak Hayal Gücü: Hayal gücü insan zihninin bildiklerinin, dünya-
ya da estetik bir iletiyi paylaşmak için dilin imkânlarından nın ve uzayın bilimsel kurallarının ötesine geçen ve sınırları
yararlanırız. Dil olmasaydı ne sosyal bir düzen ne bilim ne zorlayan yaratıcı düşünce kapılarının aralanmasını sağlayan
sanat ne de tarih olurdu. Dilin günlük yaşamda kullandı- bir yetenektir. Her insanın kendisine ait eşsiz bir hayal dünyası
ğımız imkânlarının yanı sıra sanatsal bir boyutu da vardır. vardır.

Günlük Dil: Genellikle iletişim kurmak amacıyla günlük ya- İmge: Bir varlığı, durumu daha canlı ve daha duygulu an-
şamda kullandığımız dildir. Günlük dil, konuşma dili olarak latmak için onu başka varlık veya durumların çizgileri ve
da bilinir. Ailemiz, yakınlarımız ve sosyal çevremizle iletişim şekilleri içinde tasarlayıştır. Sanatçı, imge oluştururken izle-
kurmak için kullandığımız günlük dil, kolay anlaşılır ve sa- nimlerinden hareketle gerçeği kendi algısına göre yeniden
dedir. İmge, çağrışım, sembol gibi anlam derinliği yoktur ve biçimlendirir. Duygu ve düşüncelerini ifade etmek için ken-
estetik bir değer taşımaz. dine özgü bir dil oluşturur. Yeni bir anlatım için hayal gücü
ve sanatçı duyarlılığı sayesinde alışılmamış sözler bulur.
Edebî Dil: Dilin estetik bir değer kazanmış, kelimelere İmge en çok şiir sanatında kullanılır.
farklı ve derin anlamlar yüklenmiş halidir. Günlük dile göre
çağrışım değeri yüksektir. Edebî dilde kelimeler ve cümle- Çağrışım: Bir düşünce, görüntü vey a durumun başka bir
ler çeşitli duyguları, hayalleri, kurmaca bir dünyayı ifade et- şeyi veya yaşanmışlığı hatırlatması, zihne çağırmasıdır.
mek amacıyla kullanılır. Şiir, hikâye, roman, masal, tiyatro, Örneğin bir şiirde geçen “deniz” kelimesinin yaz mevsimini
deneme, söyleşi, eleştiri, anı, gezi gibi edebî türlerde dilin hatırlatması veya yaz tatilinde denizde yüzerken yaşanan
sanatsal yani edebî boyutu öne çıkar. güzel anları akla getirmesi bir çağrışımdır. Çağrışımın ya-
şanmışlık ve anılarla doğrudan ilgisi vardır.
Estetik: İnsanda beğeni ve zevk duygusu uyandıran, gü-
Sembol: Duyularla ifade edilemeyen bir şeyi belirten so-
zel, zarif, hoşa giden yaklaşım veya felsefeye estetik denir.
mut nesne veya işaretlere sembol denir. Semboller, hayal
Edebiyat, sözün estetik formudur. Günlük yaşamda iletişim
gücüyle şekillenir ve edebiyatta sıkça görülür. Örneğin divan
amacıyla kullandığımız dil ile edebî dil aynı değildir. Edebî
şiirinde “gül” kavramı sevgiliyi, “bülbül” âşığı sembolize eder.
dilde ifadeler ve anlatım daha ince, zarif ve derinliklidir.
Öznel Yargı / Öznel Cümle: Yazarın veya konuşmacının
Estetik Değer: Güzellik, incelik ve etkileyicilik özelliği taşı-
kişisel düşüncelerini, yaklaşımını ifade eden cümlelere öz-
yan her türlü varlık, durum ve eserler estetik bir değer taşır.
nel yargı denir. Öznel yargıların en belirgin özelliği, kişiden
Edebiyat eserleri de estetik değer taşır.
kişiye değişebilir nitelikte olmasıdır. Edebî metinlerde ge-
Yaratıcılık: İnsanın yeni ürünler, yeni eserler, farklı düşün- nellikle öznel yargılar ve cümleler yoğundur.
celer ortaya koyabilme yeteneğine yaratıcılık denir. Birçok “Eskişehir’in sokakları, yolları, caddeleri o kadar düzen-
sanat dalında olduğu gibi edebiyatta da yaratıcılık çok li ki hayran olmamak mümkün değil.” cümlesinde “hayran
önemli ve gerekli bir meziyettir. Bir şiirde kullanılan imge- olmamak mümkün değil” ifadesi yazarın kişisel görüşünü
ler, mecazlar, sanatlar veya bir hikâyenin ilgi çekici kurgusu iletmektedir. Bu yargı kişiden kişiye değişebilir, dolayısıyla
edebiyatta yaratıcılığa örnek gösterilebilir. öznel bir yargıdır.

Türk Dili ve Edebiyatı 113