Page 11 - 2024 KPSS TEK KİTAP KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

6.
SES BİLGİSİ
BÖLÜM

SES BİLGİSİ ² Ekler genellikle büyük ünlü uyumuna göre ses değişi-
mine uğrar. Ancak “-gil, -ken, -leyin, -mtırak, -ki, -yor”
TÜRKÇEDE SESLER ekleri büyük ünlü uyumuna uymaz.

EDİTÖR YAYINEVİ
Türkçede sesler ünlüler (sesliler) ve ünsüzler (sessizler) I ÖRNEK
olmak üzere ikiye ayrılır. ● “baklagil, okurken, sabahleyin, yeşilimtırak, duvar-
daki, seviyor” sözcükleri sonlarına eklenen eklerden
Ünlüler (Sesli Harfler) dolayı büyük ünlü uyumuna uymaz.
Dilimizde sekiz ünlü harf bulunmaktadır. Bu ünlüler düz- ² Türkçe asıllı bazı sözcükler sonradan ses değişimine
lük-yuvarlaklık ve incelik-kalınlık özelliklerine göre aşa- uğrayıp büyük ünlü uyumu kuralına aykırı hâle gel-
ğıdaki tabloda sınıflandırılmıştır. miştir.
I ÖRNEK
DÜZ YUVARLAK ● Kardeş (karındaş), anne (ana), hangi (kangı/hangı)
Geniş Dar Geniş Dar ŗ NOT
Kalın a ı o u ¡ Alıntı kelimelerde, tek heceli kelimelerde ve birleşik
İnce e i ö ü kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
● limon, televizyon, jeton, manevi; yaz, söz, kaz; bil-
gisayar, pazartesi, camgüzeli...
Ünsüzler (Sessiz Harfler)
Küçük Ünlü Uyumu
Dilimizde yirmi bir ünsüz harf bulunmaktadır. Bu ünsüz-
ler söylenişlerine sürekli-süreksiz ve sert-yumuşak olma Bir kelimede düz ünlüden (a, e, ı, i) sonra düz, yuvarlak
özelliklerine göre aşağıdaki tabloda sınıflandırılmıştır. ünlüden (o, ö, u, ü) sonra yuvarlak dar (u, ü) veya düz
geniş (a, e) ünlü gelmesidir.

SÜREKSİZ SÜREKLİ I ÖRNEK
Küçük ünlü uyumuna göre sözcüklerdeki ünlülerin sıra-
Sert p, ç, t, k f, h, s, ş
lanış kuralları şöyledir:
Yumuşak b, c, d, g ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
Düz-geniş ünlüden sonra düz-geniş ünlü gelir:
a - a savaş - damar - kavak - adam - kara
ÜNLÜ UYUMLARI
e - e demet - gece - çene - leke - emek
Büyük Ünlü Uyumu

Bir kelimenin ilk hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulu- Düz-geniş ünlüden sonra düz-dar ünlü gelir:
nuyorsa diğer hecelerindeki ünlüler de kalın, ince ünlü
(e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince a - ı bakım - arı - kapı - şarkı - yazı
olur. Türkçedeki bu duruma büyük ünlü uyumu denir.
e - i bekçi - çelik - elçi - sevgi - terim

I ÖRNEK
● arkadaşlık, konuklar, sınıfımızda, kuraklık, koyun, Dür-dar ünlüden sonra düz-geniş ünlü gelir:
boyunduruk  (bütün ünlüler kalın) ı-a kısa - sıska - kırsal - çırak - fırça

● ölümsüz, evimiz, bütünüyle, bileklik, gözlük, keçeli, i-e çile - file - dilek - bilet - şifre
emekli  (bütün ünlüler ince)