Page 196 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

3. Tema: Anlamın Yapı Taşları

Dünya Edebiyatında Gezi Yazıları Türk edebiyatında Batılı anlamda gezi yazısı örnekleri Tanzi-
mat Dönemi’nde yazarlarının Avrupa’ya gitmesiyle verilmeye
Batı edebiyatında gezi içerikli ve gezi tekniğinin kullanıldığı başlanmıştır. 19. yüzyılın sonlarında Tanzimat yazarlarından
pek çok metin olsa da Marco Polo’nun bu türdeki yazıları, gezi Ahmet Mithat Efendi’nin ve Direktör Âli Bey’in gezi yazıları bu
edebiyatı için çok önemli bir aşamadır. Marco Polo 13. yüz- türün önemli örneklerindendir. Ahmet Mithat Efendi’nin İsveç
yılda İstanbul, Kırım, Buhara, Çin, İran, Doğu Türkistan, Hin- gezisi sonucu kaleme aldığı Avrupa’da Bir Cevelan isimli bin
distan, Azerbaycan gibi birçok ülkeyi gezerek Orta Çağ’ın en sayfalık, hacimli eseri dönemin önemli gezi yazısı örneklerin-
büyük keşif yolculuğunu yapar. Marco Polo’nun gezi yazıları den biridir. Direktör Âli Bey, Seyahat Jurnali ’nde İstanbul’dan
hem üslup hem de içerik yönünden bir kalıp oluşturmuştur. Hindistan’a kadar çıktığı gezide genellikle deniz güzergâhına
ağırlık vererek yer yer kara izlenimlerinin de bulunduğu eserini
Doğu edebiyatlarında özellikle Arapça ve Farsça olarak ya- yazmıştır.
EDİTÖR YAYINLARI
zılmış çok sayıda gezi türünde eser bulunmaktadır. Bunlar
arasında Nasır Hüsrev, Orta Çağ gezi türünün en güzel ör- 20. yüzyılın başlarında Servetifünun sanatçılarından olan Ce-
neklerinden biri olan Sefernâme adlı eserinde çeşitli şehirler, nap Şahabettin birçok gezi yazısı kaleme almıştır. Doktorluk
bölgeler, şahıslar, olaylar hakkında ve 11. yüzyılda İslam top- göreviyle gittiği Hicaz’dan elde ettiği izlenimleri ve yol notları-
lumunun kültür ve medeniyeti hakkında orijinal bilgiler verir. nı, Hac Yolunda; Suriye ve Irak’a dair izlenimlerini Âfak-ı Irak;
bir gazete adına gittiği Avrupa gezisinden elde ettiği izlenimle-
Dünyanın önemli gezginlerinden sayılan İbn Battûta’nın, 14. ri Avrupa Mektupları isimli eserlerinde aktarır.
yüzyılda kaleme aldığı gezi yazıları bu türün Doğu’daki en
önemli örneklerinden biridir. Ülke ve beldelerin özelliklerinden Fecriati’nin en önemli şairi olan Ahmet Haşim’in, Türk gezi ya-
çok insanların ve halkların durumları, sosyal hayat, inanç ve zınına şiirsel ifade ve bakışı getirerek kaleme aldığı ve tedavi
gelenekleriyle ilgili bilgiler vermiştir. Bundan dolayı seyahat- için gittiği Frankfurt izlenimlerini anlattığı Frankfurt Seyahat-
namesi tarih, coğrafya ve edebiyat yönünden olduğu kadar namesi yeni bir gezi metni üslubu üretmiştir.
etnografik, antropolojik, sosyokültürel açılardan da büyük bir Cumhuriyet Dönemi’nde nicelik olarak verdiği eserlerle Falih
değer taşımıştır.
Rıfkı Atay, gezi edebiyatında en önemli isimlerden biri hâline
gelmiştir. Denizaşırı, Bizim Akdeniz, Taymis Kıyıları, Tuna Kı-
yıları, Hind, Yolcu Defteri ve Gezerek Gördüklerim bu türde
yazılmış eserlerden bazılarıdır.
Türk Edebiyatında Gezi Yazıları
Reşat Nuri Güntekin, devlet görevi sebebiyle Anadolu’yu gez-
Türk edebiyatında ilk seyahatname örneği kabul edilen ve miş; gezi notlarını Anadolu Notları eserinde derlemiştir.
16. yüzyılda yazılan Mir’âtü’l-Memâlik, Seydi Ali Reis’in, Hint
kaptanlığına tayininden itibaren edebî ve yarı hikâye tarzında Sadri Ertem’in; Anadolu’nun coğrafyasının tabiatı, insanları,
başından geçenleri konu alır. köyleri, kazaları, tren yolları ile ele alındığı “Kıyılardan Stepe
Bir Vagon Penceresinden” adlı eseri önemli bir nitelik taşır.

Evliya Çelebi, kırk yılı aşkın bir süre boyunca hemen hemen 1950 ve 1960’lı yıllarda Avrupa, gezi yazılarının önemli konu-
bütün Osmanlı ülkesini ve diğer memleketleri dolaşarak Türk larından biri olmayı sürdürür. Yusuf Ziya Ortaç’ın Göz Ucuyla
kültür tarihinde örneğine rastlanmayan büyük bir seyahatna- Avrupa, Burhan Arpad’ın Tuna’dan Şimal’e Avrupa, Uçuş Gün-
me kaleme almış ve günümüzde önemi giderek artan bu ese- lüğü, Avrupa Gezi Günlüğü ve Avusturya Günlüğü gibi eserleri
riyle âdeta bütünleşmiştir. 17. yüzyılda kaleme alınmış, Evliya Avrupa’yı konu edinir.
Çelebi’nin gezip gördüğü yerleri ve şahit olduğu olayları konu
alan ve on ciltlik bir eser olan Seyahatnâme, Türk kültür tarihi Şükûfe Nihal’in Finlandiya ve Domaniç Dağları’nın Yolcusu,
bakımından oldukça önemli bir külliyat niteliği taşımaktadır. Haldun Taner’in Düşsem Yollara Yollara ve Berlin Mektupları,
Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun Canım Anadolu adlı eserleri Cum-
Siyaset ve tarih ilmine katkıda bulunmak için yazılmış resmî huriyet Dönemi’nde gezi türünde yazılmış eserlerdendir.
seyahatnamelere sefaretname adı verilir ve sefaretnameler
de bir tür seyahatname olarak kabul görmektedir. Türk ede- Buket Uzuner, gezi türünde birçok eser vermiş isimlerden biri-
biyatında sefaretnamelerin en meşhuru 1720 yılında Paris’e dir. Öncelikle dergilerde yayımladığı gezi metinlerini Bir Siyah
gönderilen Yirmisekiz Çelebi Mehmet’in kaleme aldığı Fransa Saçlı Kadının Gezi Notları, Şehir Romantiğinin Günlüğü, New
Sefaretnamesi’dir. York Seyir Defteri gibi eserlerinde toplamıştır.

196 Türk Dili ve Edebiyatı