Page 195 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 195
3. Tema: Anlamın Yapı Taşları
GEZİ YAZISI (SEYAHATNAME)
Bir yazarın gezdiği, gördüğü yerlerden edindiği bilgileri, görgüleri, izlenimleri yansıtan yazı türüne “gezi” yazısı denir. Gezmek,
tanımak, görmek, dinlenmek amacıyla geziye çıkan kişiye gezgin denir. Gezgin yerine önceleri “seyyah”, gezi yazısı yerine de
“seyahatname” sözü kullanılırdı.
Gezi yazarının amacı, gezip gördüğü yerlerde gözlem yaparak bu gözlemi okuyucunun zihninde canlandırmaktır. Gezi sırasında
görülen yerlerin ilgi çekici yönlerini anlatmak esastır. Bu yerlerin özellikleri, doğal güzellikleri, insanların yaşayış biçimleri, sosyal
ve kültürel yapı, tarihî doku, coğrafi yapı, arkeolojik veriler, gelenek ve görenekler anlatılabilir.
Gezi yazılarında ön plana çıkan şey gerçeklik kaygısıdır. Gezilen yerlerle ilgili aktarılan bilgilerin gerçeğe sadık olması gerekir.
Gezi yazarı, gördüklerini uzun uzun anlatır; ayrıntılı tasvirler yapar. Bu sebeple çok güçlü bir gözlem gücüne sahip olmalıdır.
EDİTÖR YAYINLARI
Gezi yazılarında ilgiyi canlı tutmak, okuyucuda okuduğu yerleri görme isteği uyandırmak çok önemlidir. Bu yüzden gezilen yerler
farklı bir üslupta, canlı ve etkileyici bir şekilde anlatılmalıdır.
Gezi yazıları açık, sade, anlaşılır, içten bir dille yazılır. Gezi yazılarında günlük konuşma dilinden, deyim ve atasözlerinden çokça
faydalanılır. Gezi yazılarında betimleyici, öyküleyici, açıklayıcı anlatım gibi anlatım biçimleri; örnekleme, karşılaştırma, sayısal
verilerden yararlanma gibi düşünceyi geliştirme yolları kullanılır.
Gezi ve Hikâye Türünün Karşılaştırılması
Hikâye Gezi yazısı
• Gezi yazısı, bilgilendirici metin türleri arasında yer alır.
• Hikâye, anlatmaya bağlı metin türlerden biridir. • Gezi yazıları, yazarın gerçek yaşantılarını ve göz-
• Hikâyede olaylar, kişiler ve mekânlar kurmacadır. lemlerini içerir. Kurmaca ve hayal gücü söz konusu
Yazar, her şeyi kendi hayal gücü ve kurgu dünyası değildir. Yazar; nesnel veya öznel bir tutum sergileye-
içinde tasarlayıp aktarır. Hikâyede anlatılanlarda bi- bilir ancak anlattıklarında kurgu yoktur, ne görmüşse
rebir gerçeklik aranmaz. olduğu gibi aktarır.
• Hikâyede yazar, olayı bir anlatıcı aracılığıyla akta- • Gezi yazılarında anlatıcı yazarın kendisidir.
rır. Hiçbir hikâyenin anlatıcısı bizzat yazarın kendisi • Gezi yazılarında açıklayıcı ve betimleyici ve öyküle-
değildir. yici anlatım vardır.
• Hikâyede öyküleyici ve betimleyici anlatıma yer ve- • Gezi yazılarındaki betimlemeler öğretici ve genellikle
Farklı rilir. nesneldir. Yazar, betimleme yaparken öznel bir tutum
yönleri • Hikâyedeki betimlemeler, yazarın hayal dünyasın- da sergileyebilir.
dan doğan sanatsal betimlemelerdir. • Gezi yazısının planı “giriş, gelişme, sonuç” biçimin-
• Hikâyenin yazı planı “serim, düğüm, çözüm” biçi- dedir.
mindedir. • Gezi yazılarında açık iletilere, sözcüklerin gerçek an-
• Hikâyede örtük iletilere, sözcüklerin çağrışım de- lamlarına ağırlık verilir.
ğerlerine, yan ve mecaz anlamlarına yer verilir. • Gezi yazarının amacı, okuyucuya bir yeri farklı yönle-
• Hikâye yazarının amacı, okuyucuyu bir olayın içinde riyle tanıtıp bilgi vermektir.
yaşatmaktır. • Gezi yazıları, bir yeri tanıtırken o bölgedeki insanların
• Hikâyeler hayal ürünü ve kurmaca olduğundan tari- sosyal, kültürel ve ekonomik özelliklerine de değin-
hi belge değeri taşımaz. diği için tarihi belge niteliği taşır; araştırmacılar için
önemli bir kaynaktır.
Gezi yazıları her ne kadar gerçekliği olduğu gibi yansıtsa da yazarın gezi boyunca yaşantısını da aktardığı için
Benzer
okuyucuya hikâyeye yakın bir metin izlenimi verir. Hem gezi yazılarında hem de hikayede öyküleyici ve betimleyici
yönleri
anlatıma başvurulur.
Türk Dili ve Edebiyatı 195
