Page 156 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

2. Tema: Anlam Arayışı

TEMANIN ANAHT
TEMANIN ANAHTAR KAVRAMLARIAR KAVRAMLARI
Yazma Amacı: Her metnin bir yazılış amacı olduğu düşü-
nülürse metni kaleme alan her yazarın bir amacı olduğu,
Konu: Bir metinde; üzerinde söz söylenen, yazı yazılan okuyucuya bir düşünceyi ya da duyguyu iletmek istediği so-
duygu, düşünce, olay veya durumlara konu denir. Konu bir nucuna ulaşılabilir. Yazarlar, sahip oldukları bilgi ve kültür
yazının temelini oluşturur. Bu açıdan her şey yazının konu- birikimini etkileyici bir üslupla yazıya aktaran sanatçılardır.
su olabilir. Çünkü hangi duygu, düşünce, olay veya olguyu Bu aktarımlar elbette amaçsız ve gelişigüzel olmayacaktır.
anlatırsa anlatsın her yazının bir konusu vardır. Yazar, ko- Bir şair, okuyucuya kendi duygularını yaşatmak, bir dene-
nudan hareketle okura vermek istediği mesajı ele alır. Dola- me yazarı hayata kendi penceresinden bakarken okuyucu-
yısıyla konu, yazarın esas anlatmak istediği düşünceyi (ana ya yeni bakış açıları kazandırmak, bir muhabir ise önemli
düşünce) vermek için yararlandığı bir araçtır. bir olayı haber vermek amacıyla kalemine sarılır.
açıklanacak olan temel yargıdır. O metnin yazılış amacıdır. YAYINLARI

Yazarın Tutumu: Metnin konusuna ve amacına göre ya-
Tema: Bir metne hâkim olan fikir ya da duyguya tema de-
nir. Hikâye, roman, şiir, tiyatro gibi edebi metinler bir tema zarların tutumu da değişebilir. Aynı konuyu ele alan iki ya-
üzerine kurulur. Temaları ifade eden kavramlar soyuttur. zarın tutumu aynı olamaz. Yazarların tutumunu ve bakış
Örneğin aşk, yalnızlık, umut, özlem, yaşama sevinci gibi açısını belirleyen birçok unsur vardır: Yetişme tarzı, eğitim
kavramlar bir edebî metinde tema olarak işlenebilir. Tema düzeyi, yakın çevre ilişkileri, düşünce yapısı ve özgün ba-
ile konu birbiriyle karıştırılmaktadır. Tema, bir yazıda işle- kış açısı. Örneğin “yalnızlık” temasını işleyen iki şairden
nen görüş veya düşüncedir. Konu ise bir yazıda temanın biri yalnızlığı seven, yalnızlık anında huzur bulan bir insan
sınırlandırılması, daha somut hâle getirilmesidir. Öyleyse tavrı takınırken diğer şair yalnızlığı kabullenemeyen, buna
bir metin veya yazıda tema genel, konu ise temaya göre isyan eden bir insan profili ortaya koyabilir. Bu yaklaşım ve
daha özeldir. tutum farklılıkları yalnızca şiirde değil diğer edebi türlerde
de görülebilir.
EDİTÖR
Ana Düşünce: Metinden hareketle okura verilmek istenen
temel düşünceye ana düşünce denir. Ana düşünce, yazıda
Yazar-Metin İlişkisi: Bir edebî metin incelenirken yaza-
Konu genel, ana düşünce ise özeldir. Yazar bir konudan rından bağımsız düşünülemez. Her edebî metin; yazarının
söz eder ama onun bu konudan söz etmesinin temelinde hayatının, kültürünün, dünya görüşünün izlerini taşır. Ya-
o konuyla ilgili bir ana düşünceye ulaşmak, okura bu dü- zarlar yaşadıkları olayları yeniden kurgularlar ve metinlerde
şünceyi ulaştırmak amacı vardır. Çünkü yazar, konudan hayatlarından izler taşıyan bir seçki oluştururlar.
hareketle ana düşünceye ulaşır. Ana düşünce, konudan
hareketle vurgulanmak istenen düşünce olduğundan bu
düşünceyi bulmak için “Bu parçada asıl anlatılmak istenen Çatışma: Hikâye, roman, masal, tiyatro, destan gibi olay
nedir?” sorusunu sormalıyız. Bu soru, parçadaki ana dü-
şüncenin bulunmasını kolaylaştıracaktır. eksenli metinlerde karşıt duygu, düşünce ve isteklerin; ki-
şilik özelliklerinin bir arada sergilenmesiyle ortaya çıkan
durumdur. Çatışma, kişilerin kişiler arası ilişkilerinin belir-
Yardımcı Düşünce: Bir metinde verilmek istenen ana dü- lenmesinde, kişilerin kendileri ve toplumla olan ilişkilerinde
şünceyi çeşitli yönlerden destekleyen, güçlendiren, zengin- ortaya çıkar.
leştiren düşüncelerin her birine yardımcı düşünce denir. Edebî metinlerde çatışmalar genellikle birbirine zıt kavram-
Yardımcı düşünceler, konunun içeriğine göre çeşitli anlatım
tekniklerine başvurularak oluşturulur. Ana düşünceyi des- lar ve değerler çerçevesinde oluşur. Örneğin zengin ile fa-
teklemek amacıyla yapılan örnekleme, benzetme, karşılaş- kir, iyi ile kötü, işçi ile patron, öğretmen ile imam, ağa ile
tırma, sayısal verilerden yararlanma, betimleme gibi anlatım köylü vb. kendi özelliklerinden dolayı hikâyelerde karşı kar-
tekniklerinden her biri farklı bir yardımcı düşünceyi inşa eder. şıya gelirler. Olay örgüsü, bu çatışmaların ortaya konulma-
Uzunluğu ne kadar olursa olsun her metnin yalnızca bir ana sını ve sonuçlanmasını anlatır. Çatışmalar olay örgüsünü
düşüncesi vardır. Yardımcı düşünce ise birden fazladır. geliştirmeye yarar.

156 Türk Dili ve Edebiyatı