Page 15 - AYT HIZLI EDEBİYAT ENFES KONU ANLATIMI

TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERE AYRILMASI 57
HALK EDEBİYATINDAKİ DÜZYAZI B. GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBİ METİNLER
TÜRLERİ VE HALK TİYATROSU
1. Karagöz
A. ANLATMAYA BAĞLI EDEBİ METİNLER
Seyirlik oyunlar arasında önde gelen
1. Masal bir gölge oyunudur. Bu oyun tasvir adı
verilen şekillerin arkadan aydınlatılmış
Olağanüstü olaylar ve kişilere yer ve- beyaz bir perde üzerine yansıtılması
rilen, yer ve zaman kavramlarının belli esasına dayanan bir oyundur. Oyunun
olmadığı sözlü anlatım türüdür. Masal- asıl kişileri Karagöz ve Hacivat’tır. Ka-
lar genellikle düzyazı şeklinde olmakla ragöz, pervasız ve açık kalpli olan hal-
birlikte az da olsa nazım unsurlarını kı, Hacivat da yarı aydın kişileri temsil
içeren masallar da vardır. Bunun ne- eder. Oyunun diğer kişileri Tuzsuz Deli
deni ise kimi halk hikâyesi metinlerinin Bekir, Zenne, Efe, Çelebi, Matiz, Bolu-
zamanla dönüşmüş olmasıdır. Sözlü lu, Kürt, Kastamonulu, Laz, Kayserili,
olarak nesilden nesile aktarılmış ve Acem, Yahudi’dir.
günümüze kadar gelmiştir.
Karagöz Oyununun Genel Özellikleri
Masalların Özellikleri ˇ Metinler halkın ortak malıdır.Doğaç-
ˇ Olağanüstü olay ve kahramanlara lamaya dayalıdır.
yer verilir. ˇ Mukaddime, muhavere, fasıl ve bitiş
ˇ Öğüt verici bir niteliği vardır. bölümlerinden oluşur.
ˇ Olayın geçtiği yer ve zaman belli de- ˇ Her meslek ve sınıftan insana yer
ğildir. verilir.
ˇ Genellikle mutlu sonla biter. ˇ Güldürü, şive taklitleri ve yanlış an-
ˇ Kalıplaşmış tekerlemelerle başlar. lamalarla sağlanır.
ˇ Daha çok -mişli geçmiş zaman ki- ˇ Asıl kahramanları Karagöz ve Hacivat’tır.
piyle anlatılır.
2. Orta Oyunu
Üstü açık, seyircilerle çevrili, yuvarlak
2. Halk Hikâyeleri bir meydanda, belli bir konunun, yazılı
Türk edebiyatında 16. yüzyıldan iti- bir metne bağlı kalınmadan doğaçlama
baren görülmeye başlanan, genellikle olarak oynanmasıdır. Oyunun başlıca
âşıklar tarafından nazım - nesir karışık kişileri “Kavuklu” ve “Pişekâr”dır. Kavuk-
olarak dinleyicilere anlatılan ve nesil- lu, Karagöz’e; Pişekâr Hacivat’a benzer.
den nesile aktarılan hikâyelerdir. Dekor kullanılmayan bu oyuna “tuluat
tiyatrosu” da denir.
Halk Hikâyelerinin Genel Özellikleri
Orta Oyununun Genel Özellikleri
ˇ Dönemlerinin sosyal, kültürel ve si-
yasi özelliklerini yansıtır. ˇ Karagöz gibi anonimdir. Doğaçla-
ˇ Anlatıcılar âşıklar, şairler ve halk maya dayanır. Oyun karşılıklı ko-
ozanı gibi ünlü kişilerdir. nuşmalara, şive taklitlerine ve yan-
lış anlaşılmalara dayalıdır.
ˇ Âşıklar hikâyelerini saz çalarak,
taklit yaparak anlatırlar. ˇ Farklı çevre ve uluslardan tiplere yer
verilir. Dekor yok denecek kadar azdır.
ˇ Olaylar yalın bir dille aktarılır. ˇ Müzik önemli bir yer tutar. Mukaddi-
ˇ Genellikle aşk, sevgi, kahramanlık me, muhavere, fasıl ve bitiş bölüm-
gibi konular işlenir. lerinden oluşur.
EDİTÖR YAYINEVİ