Page 8 - TYT TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 8
10 SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM
Gerçek Anlam (Temel Anlam) X Örnekler
Bir sözcüğün, söylendiğinde akla gelen ilk anlamına ya › Tünelin ağzını koca koca taşlarla kapatmışlardı.
Türkçe da sözlükte ilk sırada yer alan anlamına gerçek anlam çıkış yeri
denir. Buna temel anlam veya sözlük anlamı da denir.
› Dağın eteklerinde nice göçebe çadırları vardı.
X Örnekler yamaçlı yerlerin alt bölümü
› Yolda yürürken arkadaşımla karşılaştım. › İnce belli bardakta olmazsa çay içmezmiş beyimiz!
bir yerden bir yere gitmek için aşılan uzaklık bardak, şişe vb.nin ortasındaki dar bölüm
› Ağır paketi taşımakta zorlanıyorum. › İki diş sarımsak tüm hastalıklara iyi gelebilir.
tartıda çok çeken sarımsakta dişe benzetilen tane
› Elbiseleri kuruydu ancak ayakları sırılsıklamdı. › Uçağın kuyruğuna astığı yazıyı tüm şehir gördü.
suyu, nemi olmayan uçaklardaki kuyruğa benzeyen uzantı
› Olgun duruma gelen meyveleri artık toplamalıyız.
yenecek duruma gelmiş
Önemli Bilgi
› Afrika’daki çeşitli ören yerlerinde eski zamanlara • Yan anlam, sözcüğün gerçek anlamı etrafında, ben-
ait süs eşyaları keşfedildi. zetme ya da aynı işleve sahip olma gibi nedenlerle
süslenmeye yarayan şey oluşur. Bundan dolayı yan anlam gerçek anlam kap-
samında da değerlendirilebilir.
› Denizaltılarda mürettebat uzun süreler boyunca
dar bir alanda görev yapar. • Hiçbir sözcük tek başınayken yan anlam kazanmaz.
içine alacağı şeye oranla ölçüleri yetersiz olan Başka bir sözcükle bir araya gelerek yan anlam ka-
zanır.
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcükler, sözlükteki ilk
anlamlarıyla kullanılmıştır. Bu sözcükler, akla ilk gelen X Örnekler
anlamlarıyla kullanıldıkları için gerçek (temel) anlamlıdır.
› ayakkabının burnu › tepenin eteği
› kapının kolu › pencerenin kanadı
Yan Anlam (Yakıştırmaca) › dolabın gözü › bıçağın ağzı
Şekil ve işlev benzerliğinden dolayı, bir sözcüğün başka
bir varlığa ad olarak verilmesidir. Yakıştırma yoluyla
oluşturulur. Sözcüklerin gerçek anlamlarından kopma-
dan kazandıkları bu anlama yan anlam denir. ¡ Örnek Soru
(I) Bir evi yoktur ancak mahalledeki tüm evlerdeki masa-
X Örnek ların ayakları onun evidir. (II) O da bütün ailelerin bir
“Kol” sözcüğünün sözlükteki ilk (temel) anlamı: İnsan üyesi. (III) Dörtyolun köşesindeki pembe boyalı yüksek
vücudunda omuz başından parmak uçlarına kadar uza- duvarın tepesinde oturmaya bayılır. (IV) Mahallenin bek-
nan bölüm. çisi edasıyla etrafı gözetler. (V) Bir kedi gibi duvara tır-
manabilen dünyanın en çevik köpeğidir bizim Çakıl.
Bu sözcük, aşağıdaki cümlelerde ise gerçek anlamından Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde
kopmadan, yan anlamlarda kullanılmıştır: yan anlamda kullanılmış bir sözcük vardır?
› Makinenin kolunu çevirmeye başladı. → (Maki- A) I B) II C) III D) IV E) V
nelerde tutup çevirmeye, çekmeye yarayan ağaç
veya metal parça)
› Ağacın kollarından biri çatıya kavuşmuş. → (Ağaç-
larda gövdeden ayrılan kalın dal) Çözüm
› Yazarımız şiir, roman, öykü gibi edebiyat kollarında Yan anlamlı sözcükler daha çok organ adlarıyla ve yakış-
çalışmalar yapmıştır. → (Bir şeyin ayrıldığı bölüm- tırmaca yoluyla yapılır. Verilen parçada da I numaralı
lerden her biri, dal, kısım, şube, branş) cümlede bu durumu örneklendiren bir söz grubu vardır.
“Kol” sözcüğü bu örneklerde insan kolunun işlevleriyle Cümlede geçen “masaların ayakları” ifadesindeki “ayak-
ilişkilendirilerek yan anlamda kullanılmıştır. ları” sözcüğü yan anlamlıdır.
