Page 405 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 405
3. Ünite: Doğal Sistemler ve Süreçler
• Kutup daireleri çevresindeki kara içlerinde tundra iklimi et- Doğal Faktörler
Doğal Faktörler
kilidir� Işınımsal Etkenler
• En sıcak ay ortalaması 10 C’yi geçmez� • İklim sisteminin en önemli girdisi Güneş’ten alınan enerjidir�
o
• Toprak yaz mevsiminde bataklık hâline geçer� Dünya, her yıl Güneş’ten aldığı enerji miktarı kadar enerjiyi
• Kışın sıcaklık -30, - 40 C’dir� Yıllık yağış miktarı 200 - 250 yeryüzü ve atmosferden yansıma yoluyla uzaya geri ver-
o
mm’dir� mektedir� Ancak ışınımsal etkenlerin etkisiyle Dünya’nın
• Bitki örtüsü, yosun ve otlardan oluşan tundralardır� Güneş’ten aldığı ve uzaya geri verdiği enerji miktarı her
zaman eşit değildir�
• İskandinavya, Kanada’nın kuzeyinde, Sibirya’nın kuzeyi ve • Işınımsal etkenlerde zaman içinde görülen değişimin Dün-
EDİTÖR YAYINLARI
Grönland Adası’nın kıyı kesimlerinde görülür� ya’nın enerji bilançosunu değiştirerek yeryüzünde iklim de-
ğişimine yol açtığı bilinmektedir�
Yüksek Dağ Iklimi
• Sıcaklıklar yükseltiye bağlı olarak düşüktür� Atmosferdeki Sera Gazlarının Değişimi
• Himalayalar (Asya), Kayalık Dağları (Kuzey Amerika), Alp- • Atmosferde ısıyı tutan su buharı (H O), karbondioksit
2
(CO ), metan (CH ) gibi gazlara sera gazı adı verilmektedir�
ler, (Avrupa) ve And Dağları (Güney Amerika) üzerinde et- • 2 4
kilidir� Dünyanın ortalama sıcaklığı 14 °C’tur� Bilim insanları sera
etkisi olmaması durumunda dünyanın ortalama sıcaklığının
• Çevrelerine göre yağış miktarı daha fazladır� -18 °C olacağını ifade etmektedir�
• Bitki örtüsü yamaçlardan yükseldikçe değişiklik gösterir� Tektonik Hareketler
İKLİM SİSTEMİNDE Y • Tektonik hareketler okyanus ve kıtaların büyüklüğünü, ko-
İKLİM SİSTEMİNDE YAŞANAN AŞANAN
DEĞİŞİKLİKLER numunu değiştirmiş; yeryüzünde dağlık alanların ve derin
DEĞİŞİKLİKLER
çukurların oluşmasına neden olmuştur�
K
Küresel Iklim Değişikliğinin Nedenleriüresel Iklim Değişikliğinin Nedenleri • Örneğin yaklaşık 200 milyon yıl önce Güney Kutbu’na ya-
• İklim sistemi bileşenlerinde meydana gelen değişimler ik- kın olan Hindistan kara kütlesi, tektonik hareketlerin et-
lim özelliklerini doğrudan etkilemektedir� kisiyle kuzeye doğru kaymış ve Asya kıtasıyla birleşerek
• 4,6 milyar yıl önce hidrojen ve helyumdan oluştuğu tahmin şuanki konumuna gelmiştir�
edilen atmosferdeki su buharı, karbondioksit ve azot yo- • Eski konumunda büyük oranda soğuk iklime sahip ve bü-
ğunluğu volkanik faaliyetlerin etkisiyle artmıştır� yük kısmı buzullarla kaplı olan Hindistan kara kütlesi, ku-
• Su buharının atmosferde yoğunlaşmasıyla hidrosfer ve kri- zeye doğru kaydıkça sıcak kuşağa doğru yaklaşmış; üze-
rindeki buzullar erimiş ve sıcak iklim koşulları yaşamaya
yosfer oluşmuştur� Buna bağlı olarak bulut ve sis oluşumu,
başlamıştır�
yağış, rüzgâr gibi hava olayları başlamıştır�
I
• Tarihî süreçte hava olaylarında ve iklim sistemi bileşenle- Insan Faaliyetlerinsan Faaliyetleri
rinde çeşitli nedenlerle değişimler yaşanmıştır� Bu değişim- • İnsan; doğal ortamda varlığını sürdürmeye başladığı andan
lerin etkisiyle iklim özelliklerinde küresel çapta meydana itibaren yapmış olduğu beşerî faaliyetlerle (tarım, hayvan-
cılık, ulaşım, sanayi vb�) ekosistemlerin işleyişini değiştir-
gelen değişimlere küresel iklim değişikliği adı verilmek-
tedir� Bu değişikliklerin nedenleri doğal faktörler ve insan meye, yerel ve bölgesel ölçekte iklim sistemlerini etkileme-
ye başlamıştır�
faaliyetleri olmak üzere ikiye ayrılır�
• İklim değişikliğine neden olan faktörler şunlardır: • Önceleri lokal ölçekte görülen bu etkiler, Sanayi Devrimi
sonrası artan fosil yakıt kullanımı nedeniyle etki alanını kü-
Doğal faktörler: Işınımsal etkenler, Atmosferdeki sera gazla- resel boyuta taşımıştır�
rındaki değişim, Tektonik hareketler • Artan nüfusu ve tüketimiyle doğal sistemler üzerindeki etki-
İnsan faaliyetleri: Sanayi faaliyetleri, Bitki örtüsünün tahrip sini iyiden iyiye hissettiren insan, bugün yerküredeki kara-
edilmesi, Ulaşım faaliyetleri ların üçte birini tarım alanı hâline getirmiştir�
Coğrafya 405
