Page 290 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

1. Tema: Yaşam

• İnorganik maddelerden kendi besinini üretebilen canlılara Büyüme ve Gelişme
üretici ya da ototrof canlı denir. Ototrof canlılar fotosentez • Canlılar yaşamları boyunca doğar, büyür, gelişir ve ölür.
ya da kemosentez yaparlar. Kendi besinini üretemeyen, be- • Büyüme, tek hücreli canlılarda sitoplazma hacminin ve
sinlerini dışarıdan hazır alan canlılara ise tüketici canlılar
kütlesinin artışı; çok hücreli canlılarda ise hacim, kütle ve
denir. hücre sayısı artışı olarak gerçekleşir.
• Bitkiler ışık enerjisi ile besin sentezi yaparlar. Bu tip bes- • Gelişme, canlının sahip olduğu yapıların zamanla belirli bir
lenmeye ototrof (üretici); canlı besinlerini dışarıdan hazır görevi yapma olgunluğuna erişmesidir.
alıyorsa heterotrof (tüketici) beslenme denir. • Test hücrelilerde büyüme ve gelişme; hacim ve kütle artışı
• Bazı canlılar hem ototrof hem de heterotrof olabilir. Böcek ile olur.
yiyen etçil bitkiler örnek verilebilir. • Çok hücreli canlılarda ise büyüme ve gelişme; çok sayıda
hücre bölünmeleri ve farklılaşmalarıyla gerçekleşir.
Enerji Üretimi ve Tüketimi
• Tüm canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için enerjiye Üreme

ihtiyaçları vardır. Bu enerji, hücresel düzeyde gerçekleşen • Canlıların nesillerini devam ettirebilmek amacıyla yeni bi-
karmaşık biyokimyasal reaksiyonlar sayesinde elde edilir. reyler oluşturmasıdır. 2’ye ayrılır.
• Canlılar; enerjiyi dış ortamdan alır ve bu enerjiyi kullanarak Eşeysiz üreme: Canlının eşe gerek duymadan kendisi ile
aynı kalıtsal özelliklere sahip canlılar oluşturmasıdır.
büyüme, gelişme, hareket etme ve üreme gibi hayati faali-
Eşeyli üreme: Dişi ve erkek bireylere ait üreme hücrelerinin
yetlerini gerçekleştirirler.
döllenmesi ile farklı kalıtsal özelliklere sahip yavru bireylerin
oluşmasıdır.
Metabolizma
• EDİTÖR YAYINLARI
Uyarılara Tepki
Canlıların hücrelerinde meydana gelen sindirim, solunum
ve boşaltım gibi yaşamsal reaksiyonların tümüne metabo- • Canlıya dış ortamdan gelen fiziksel etki, kimyasal madde-
lizma adını verilir. ler, ortam sıcaklığı, basınç vb. değişkenler çevresel uyarı-
• Yaşamsal reaksiyonlardan bazıları; yeni bir ürün oluştur- lardır.
mak için (anabolizma) yapılırken diğer bir kısmı ise büyük • Canlıların bu uyarılara karşı vücutlarında oluşan değişimler
molekülleri daha küçük moleküllere yıkmak için (kataboliz- ise tepkidir.
ma) gerçekleşir. • Tüm canlılar çevreden gelen uyarılara karşı tepki gösterir.
• Amino asitlerden protein sentezlenmesi, inorganik madde-
lerden fotosentez olayları sonucunda organik besin üretme Homeostazi
anabolizma reaksiyonlarına örnektir. • Canlının vücudunda gerçekleşen her türlü değişikliğe karşı
var olan dengenin korunmaya çalışılmasıdır.

Boşaltım • Hücrelerden gereksiz, fazla ve zararlı maddeler uzaklaştı-
• Enerji elde etme sürecinde meydana gelen atıkların canlı rılarak homeostazi sağlanır.
vücudundan dışarı atılması gerekir. • Tüm canlılar değişen çevre koşullarına karşı iç ortamlarını
belirli sınırlar içerisinde dengede tuttuklarında homeostazi
• Atıkların hücre veya vücut dışına atılması işlemine boşaltım sağlanmış olur.

denir. Canlılar boşaltım işlemini farklı yöntemlerle gerçek-
leştirir. Varyasyon ve Adaptasyon
• Örneğin insanlar; vücutlarında oluşan katı atıkları sindirim • Genetiğin ve çevrenin etkisi ile aynı türün bireyleri arasında

sistemi, sıvı atıkları terleme ve boşaltım sistemi, gaz atık- görülen farklılıklara varyasyon denir.
ları ise solunum sistemi yolu ile vücuttan dışarı atarlarken • Örneğin aynı türe ait kelebeklerin kanatlarındaki desen
bitkiler yapraklarını dökerek, damlama veya terleme ile bo- farklılıkları ve insanlardaki göz rengi farklılıkları varyasyon-
şaltım yapar. dur.

290 Biyoloji