Page 289 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

1. Tema: Yaşam

Örnek: Deney sonunda her iki gruptaki bitkilerin boylarını, CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
yaprak sayısını ve renklerini karşılaştırıyorsunuz. Bol ışık alan
bitkilerin daha uzun, daha fazla yapraklı ve daha yeşil oldu- Canlıların Ortak Özellikleri
ğunu; az ışık alan bitkilerin ise daha kısa, az yapraklı ve sa-
rarmış olduğunu görüyorsunuz. Verilere dayanarak şu sonuca Bir organizmanın canlı olarak kabul edilmesi için hücresel
varıyorsunuz: “Işık, bitkilerin sağlıklı büyümesi için gereklidir.” yapı, organizasyon, beslenme, enerji üretimi ve tüketimi, meta-
Hipoteziniz doğrulanmış oluyor. bolizma, boşaltım, büyüme ve gelişme, üreme, uyarılara tepki,
homeostazi şeklinde özelliklere sahip olması gerekmektedir.
Not: Bilimdeki araştırma süreçleri, disiplinler arasında ve
araştırma sorularının özelliğine göre değişkenlik gösterebil- Bütün canlılarda bu özellikler ortaktır. Ayrıca canlıların çeşitli
mektedir. çevresel koşullara uyum sağlamalarına yardımcı olan varyas-
yon (tür içi çeşitlilik) ve adaptasyon (uyum) gibi karakteristik
EDİTÖR YAYINLARI
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARIN BİLİM ETİĞİNE özellikleri de bulunmaktadır.
UYGUNLUĞU Hücresel Yapı

• Hücre; canlının, canlılık özelliği taşıyan en küçük birimidir.
Bilimsel Araştırmalar ve Etik •

Etik: Bireylerin ve top- Bakteri ve arke gibi canlılar tek hücreli canlılardır. Tek hüc-
reli canlılarda canlılık olaylarının tamamı bir hücre içinde
lumların davranışlarını gerçekleşir.
yönlendiren ahlaki ilke ve
değerler bütünüdür. Bu • Bazı mantar türleri, bitkiler ve hayvanlar çok hücreli canlı-
ilke ve değerler; doğru ile lardır. Çok hücreli canlılarda canlılık olayları şekil ve görev
yanlış, iyi ile kötü arasın- bakımından birbirinden farklı çok sayıda hücrenin oluştur-
daki ayrımları belirlemeye duğu sistemlerin düzenli çalışması sonucu gerçekleşir.
yardımcı olur ve bireylerin • Zarlı organelleri ve çekirdeği olmayan hücrelere prokar-
eylemlerini, kararlarını ve davranışlarını yönlendirir. yot hücre, zarlı organelleri ve çekirdeği olan hücrelere ise
ökaryot hücre denir.
Bilim etiği: Bilimsel araştırmaların yürütülmesi, sonuçlarının
yayımlanması ve bilim insanlarının davranışlarıyla ilgili etik
ilkeleri ve standartları kapsayan bir disiplindir. Bilim etiği; bi- Organizasyon
limsel süreçlerin dürüst, saydam, adil ve topluma yararlı bir • Canlıdaki yapıların belirli görevleri yapmak üzere özelleş-
şekilde yürütülmesini sağlamayı amaçlar. mesidir.
Bilimsel etik kurallar: Bilimsel araştırmaların dürüst, saydam • Özelleşme sonucunda enerji ve madde kaybı azaltılır, iş
ve sorumlu bir şekilde yürütülmesini sağlamak için belirlenmiş bölümü sağlanır.
ilkelerdir.
• Çok hücreli canlılarda en küçük yapı taşı hücredir.
• Tek hücreli canlılarda organeller organize şekilde çalışır.
Bilim Dünyasında Karşılaşılabilen Etik Dışı Davra- •
nışlara Örnekler Çok hücreli canlılarda organizasyon: Atom → Molekül →
Organel → Hücre → Doku → Organ → Sistem → Organiz-
• Başkalarının yöntemlerini, verilerini, görüşlerini, yazılarını ma şeklinde çalışır.

ve şekillerini sahiplerini kaynak göstermeden (atıf yapma-
dan) kullanmak (intihal). Beslenme
• Yürütülen bilimsel çalışmaların bazı aşamalarında sonuçla- • Beslenme, canlının ihtiyacı olan maddeleri, dış ortamdan
rın istenildiği gibi çıkması için taraflı davranmak. edinme faaliyetidir.
• Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, bunları rapor et- • Bütün canlılar canlılığını devam ettirebilmek için beslen-
mek veya yayımlamak. mek zorundadır.
• Araştırma hipotezini desteklemeyen verileri değerlendirme • Canlılar vücutlarında yıpranan doku ve organları onarmak,
dışında tutmak. büyüyüp gelişmek, vücutta gerçekleşen kimyasal olayları
• Aynı araştırma sonuçlarını birden fazla yerde yayımlamak. düzenlemek için besinlere ihtiyaç duyarlar.

Biyoloji 289