Page 20 - 2024 kpss dil bilgisi çalışma yaprakları data
P. 20
CÜMLENİN ÖGELERİ (TEMEL ÖGELER) KPSS
CÜMLENİN ÖGELERİ Öznenin Özellikleri:
• Bir fikri, bir düşünceyi, bir duyguyu, bir durumu veya » Yükleme sorulan “Kim?” ve “Ne?” sorularına cevap
bir olayı kesin bir yargı şeklinde bildiren sözcük veya verir.
sözcük dizisine cümle (tümce) denir. Sözcük ve söz- » Özne isim soylu sözcüklerden oluşur.
cük gruplarının cümlede üstlendikleri görevlere de öge » Sözcük veya sözcük grubu hâlinde olabilir.
denir. » Cümlede açık olarak belirtilmeyebilir.
Cümlenin Ögeleri Bulunurken Nelere Dikkat Örnek:
Edilmelidir? › Şu rüzgârla coşan martılar, havayı çınlatıyordu.
» İlk olarak cümlede bulunan çekimli eylem veya ek fiil
DATA YAYINLARI
almış isim soylu sözcük bulunmalıdır. • İki çeşit özne vardır: gerçek özne, sözde özne.
» Ögeler bulunurken sözcük grupları tespit edilmeli ve
sözcük grupları bir bütün olarak tek öge kabul edil- Gerçek Özne: Yüklemin bildirdiği işi yapan veya yargının
melidir. konusu olan öznedir.
» Ünlem ve hitap bildiren ifadeler ile ara söz ve ara Sözde Özne: Yüklemin bildirdiği işi yapan değil, yapılan
cümleler öge olarak kabul edilmeyip cümle dışı un- işten etkilenen öznedir.
sur olarak değerlendirilmelidir.
Örnek:
• Cümlenin ögeleri, temel ögeler ve yardımcı ögeler ol- › Babam akşamüzeri hayvanları ahıra aldı. (gerçek ö.)
mak üzere ikiye ayrılır. › Mektuplar, zarflara bir bir yerleştirildi. (sözde ö.)
TEMEL ÖGELER
Gizli Özne: Cümlede sözcük olarak bulunmayan, yük-
Yüklem lemin aldığı ekten çıkarılan öznedir. Unutulmamalıdır ki
• Cümlede iş, oluş ve durumu şahsa bağlı olarak bildiren gizli özne, bir özne çeşidi değildir. Gizli özne 3. tekil şa-
kelime veya kelime gruplarına yüklem denir. hıs zamiri “o” olduğunda yüklemde şahıs eki olmaz.
Örnek: Örnek:
› Bahçeye birkaç güvercin kondu. › Bu elbiseyi Kızılay’dan aldım. (Alan kim? → Ben)
› Zeynep Hanım’ın giydiği gelinlik ışıl ışıldı. Bu cümlede “aldım” yüklemindeki “-m” şahıs ekinden
hareketle öznenin “ben” zamiri olduğu anlaşılır. Bu özne
Yüklemin Özellikleri: cümlede belirtilmemiştir yani gizli öznedir.
» Çekimli bir eylem ya da ek fiil almış isim soylu ifade-
lerden oluşur.
» Yüklemi bulmak için cümleye herhangi bir soru sorul- Soru: Aşağıdaki cümlelerden hangisi sadece özne ve
maz. Diğer ögeler bulunurken yükleme soru sorulur. yüklemden oluşmaktadır?
» Kurallı cümlelerde yüklem cümlenin sonunda bulunur. A) Çoğunluk sağlanamadığı için toplantı ertelendi.
B) Terzilik dediğimiz sanatın kendine özgü incelikleri
vardır.
{ Not: Tek başına bir sözcük yüklem olabildiği gibi C) Bu yaşına kadar vur patlasın çal oynasın türünden
sözcük grupları, tamlamalar da yüklem olabilir. Ayrıca bir yaşam sürmüştü.
fiiller dışında isim, zamir, ikileme türünde olan sözcükler
de yüklem olabilir. D) İşçiler, öğle tatilini ağaçların altında uyuyarak geçir-
diler.
E) En kısa zamanda size verilen ödevleri bitirin!
Özne
• Yüklemin bildirdiği iş, oluş ve hareketi yapan ya da iş- Çözüm: B seçeneğinde verilen cümle, sadece özne ve
ten etkilenen; olanı karşılayan ögeye özne denir. yüklemden oluşmuştur. Yüklemi bir sözcük olan cüm-
Örnek: lenin öznesi sözcük grubundan (tamlama) oluşmuştur.
› Kedi ağaca tırmanıyordu. (Tırmanan ne?) Terzilik dediğimiz sanatın kendine özgü incelikleri vardır.
› Aslıhan ödevini bitirince parka gitti. (Giden kim?) özne (tamlama) yüklem
75
