Page 88 - MİMAR ve MÜHENDİSİN İNŞAAT EL KİTABI BORDO KİTAP - DATA YAYINLARI

CEE: BORDO KİTAP 961
hep aynı şekilde, aynı düzende oluşmuştur. Yani eski
82
jeolojik devirlere ait kayaçların oluşumu bugün
yeryüzünde hüküm süren fiziksel olayların ışığı altında
yorumlanabilir. Böylece kayaçlar oluşumu sırasında
mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar.

1. Tortul (Sediment) Taşlar
Değişik kütlelerin dış etkenlerle parçalanıp, aşınıp,
YAPI TAŞLARI çözülüp, taşınarak çökmeleri sonucunda dağınık veya
birbirine bağlanmış halde oluşan taşlardır. Billurları
olmayıp, volkanik taşlar kadar dayanıklı değildir.
Bunların kaynağı da mağmadır ancak mağmatik taşlar
DATA YAYINLARI
yeryüzüne ulaşınca güneşlenme, buzullar, akarsu ve
rüzgâr aşındırması gibi çeşitli dış olaylarla karşılaşır.
Bunun sonucunda denizlerde göllerde akarsu
boylarında çöllerde tortulanma yolu ile kat kat birikmiş
ya da çökeltilerle oluşmuş taşlardır.
Kimyasal tortul, fiziksel tortul ve organik tortul
kayaçlar olarak üçe ayrılırlar.
Temel özellikleri şunlardır;
• Yapıları kristalli taneli değildir.
• İçlerinde fosil bulunabilir.
• Tabakalı bir yapıdadırlar.
Yapı taşları, doğal ve yapay olmak üzere iki grupta • Asitten etkilenirler.
ele alınmış olup, konuyla ilgili genel özellikler kısaca • Kimyasal Tortul Taşlar: Suda eriyebilen kaya
anlatılmaktadır. Doğada mevcut taş ocaklarından tuzu, kalker, jips gibi kayaların önce suda erimesi
çıkarılan, homojen, atmosfer etkilerine dayanıklı, daha sonra çökelmesiyle meydana gelen taşlardır.
petrografik ve teknolojik özellikler bakımından yapı Traverten (kifikitaş), sarkıt dikit, tuz (kaya tuzu),
işlerinde kullanılmaya elverişli taşlardır. kireçtaşı (kalker), dolomit, değirmentaşı,
Yeryüzündeki kayaçlar, bir döngü halindedir. çakmaktaşı, boynuztaşı gibi kimyasal-tortul-
Başkalaşım ve tortul kayaçlar, zamanla ufalanarak kayaçlar.
küçük parçacıklara dönüşür. Bu parçacıkların zamanla
birleşmesiyle tortul kayaçlar meydana gelir. Tortul ve • Fiziksel (Kırıntılı) Tortul Taşlar: Akarsu Rüzgâr
püskürük kayaçlar, sıcaklık ve basıncın etkisiyle buzul ve dalgaların yeryüzündeki taşlardan
özelliğini yitirip başkalaşım kayaçlara kopardıkları parçaların çukur yerlerde birikmesi ve
dönüşebilmektedir. Başkalaşım ve tortul kayaçlar ise doğal bir çimento ile yapışması sonucu oluşur. Alt
bazı yerlerde magmaya inerek burada erimekte, tekrar türleri şunlardır;
yeryüzüne çıkarak püskürük kayaçlara o Yapışık Taşlar: breş, konglomera (çakılkaya),
dönüşebilmektedir. Bu olayların tümüne kayaç kumtaşı (gre)
döngüsü adı verilir. o Kil Soyu Taşlar: kil, mil, lös, kayağantaşı, marn
Kayaç çeşitli mineral topluluklara verilen addır. o Dağınık Taşlar: kumlar, çakıllar, tozlar, toprak
Çeşitli mineralleri veya taş parçacıklarının veya tek bir o Konglomera: İri çakıllardan oluşanlara çakıl
mineralin çok sayıda birikmesinden meydana gelir. taşı
Granit ve bazalt çeşitli minerallerdeki kum taşı, değişik o Gre: Kum tanelerinden oluşanlara kum taşı
kum tanelerinden, mermer ve kuvarsit tek bir o Şist: Kil tanelerinden oluşanlara kil taşı
mineralden oluşmuş kayaçlardır. o Breş: Fiziksel tortul taşlar içindeki taneler eğer
Kayaçların oluşumları sırasındaki doğal ortamı köşeli ise Breş adı verilir.
yansıtan bir çeşit belgelerdir. Yer kabuğunun jeolojik
gelişmesinin izleri bu çeşit kayaç üzerinde izlenmiştir. • Organik Tortul Taşlar: Canlıların (insan hayvan
Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri bitki) öldükten sonra kalıntılarının çökelerek
sayılır. birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşur.
Bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olaylar, Türleri şunlardır;
akarsuların aşındırma ve taşıma etkileri, çöllerde ve o Mercan kalkeri, turba (yertezeği), linyit,
denizlerin değişik bölgelerinde farklı tortulların taşkömürü, antrasit, asfalt, tebeşir gibi
çökertilmesi, yeryüzünün değişik iklim kuşaklarının o Karbon miktarı %94 ise antrasit adını alır.
bulunması gibi jeolojik olayla bütün yer tarihi boyunca o Karbon miktarı %80-90 ise taş kömürüdür.