Page 224 - 9. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 224
4. Tema: Dilin Zenginliği
TİYATRO Tiyatronun Yapı Unsurları
• Günlük hayatta karşılaşabileceğimiz olayları sahnede gös- Yer (Mekân) Zaman Çatışma
termek amacıyla yazılan eserlere tiyatro denir. Tiyatro,
olayları dekorlar ve kişiler yardımıyla günlük hayatta oldu- Olayların yaşandı- Zamanın veriliş Olay örgüsünü
ğu gibi gözümüzün önünde canlandırır. Bu bakımdan hem ğı çevredir. Tiyat- biçimi isteğe bağ- ortaya çıkaran,
göze hem de kulağa hitap eder. roda canlandırılan lıdır. Yazar; krono- kişiler arasında-
• Tiyatro eserleri; dramatik örgü, yer, zaman, çatışma ve kişi- olaylar zamana lojik, düğümden ki anlaşmazlıklar,
mücadelelerdir.
ve çevreye uygun başlatılan, düzen-
ler olmak üzere beş temel yapı unsurundan oluşur. bir sahnede veri- siz zaman anla- Tiyatro eserinde
• Tiyatro da başka sanatlar gibi dinsel törenlerden doğmuş, lir. Mekânın işlevi tımlarından birini çatışmayı belirle-
sonra dinden bağımsızlaşarak sanatlaşmıştır. Tiyatro, An- vardır. Mekân; za- seçer. Zaman yen etkenler; eko-
tik Yunan Dönemi’nde bağ bozumu tanrısı Dionysos adına man ve olay iliş- akışı genellikle nomik durum, psi-
düzenlenen dinsel törenlerden doğmuştur. kisiyle bir bütün- perdeyle sağlanır. kolojik yapı, sosyal
• Türk edebiyatında modern tiyatronun ilk örneklerine Tanzi- lük içerisinde ele Her yeni perdede statü, eğitim - kül-
mat Dönemi’nde rastlanır. Bu dönemde Şinasi’nin komedi alınır ve görselliği farklı bir zaman di- tür farklılıkları gibi
türünde yazdığı “Şair Evlenmesi” adlı eser, Türk edebiya- destekler. limi görülebilir. unsurlardır.
tının Batılı anlamdaki ilk tiyatro eseridir. Ayrıca yine aynı Dramatik Örgü Kişiler
dönemde Ahmet Vefik Paşa, Moliere’den birçok çeviri ya-
parak tiyatronun gelişimine katkıda bulunmuştur. Tiyatro eserinde her olay, Tiyatro eserinde çatışma hâ-
• Modern tiyatrodan önce Türk edebiyatında geleneksel Türk iletiyi seyirciye ulaştırmak linde olup olayları var eden
tiyatrosu türleri olan orta oyunu, gölge oyunu, meddahlık ve amacıyla oluşturulur. Ça- insanlardır. Kişiler, tiyatroda-
köy seyirlik oyunları mevcuttur. tışmalardan doğan olaylar ki iletinin okura ulaşmasını
neden-sonuç ilişkisiyle bir-
sağlayan temel unsurdur.
• EDİTÖR YAYINLARI
Modern tiyatro kendi içinde trajedi, komedi ve dram olmak
Tiyatroda tip ve karakterler
birine bağlanır. Tiyatro ese-
üzere üç kola ayrılmıştır. rindeki bu olay örgüsüne sosyal, fiziksel ve psikolojik
dramatik örgü denir. özellikleriyle verilir.
TİYATRO İLE ROMANIN KARŞILAŞTIRILMASI
TİYATRO ROMAN
BENZERLİKLER
• Göstermeye bağlı edebî metin türlerin- • Olay çevresinde gelişen edebî • Anlatmaya bağlı edebî metin türlerin-
dendir. metinlerdir. dendir.
• Dramatik sanatlardandır. • Gerçek hayattan esinlense de • İşitsel (fonetik) sanatlardandır.
• Zaman ve mekân sınırlıdır. Sahneye kurguya dayalıdır. • Zaman ve mekân sınırlaması yoktur.
sığabilecek kadar zaman dilimleri ve • Yazar, okuyucuyu farklı zaman dilim-
mekânlar gösterilebilir. Olay, kişi, yer ve mekân unsuru- lerine ve coğrafi bölgelere götürebilir.
• İzleyiciyle anlık bir etkileşim sunar. na yer verilir. • Okuyucuyla bireysel bir etkileşim kurar.
Performans sırasında izleyicinin tepki- • Yazarın amacı, okuyucuyu veya Okuyucu, romanı kendi hızında okur ve
leri (gülme, alkış, sessizlik vb.) oyunun izleyiciyi bir olayın içinde yaşat- hikâyeye verdiği tepki daha kişisel ve
atmosferini etkileyebilir. maktır. öznel olur.
• Yazar, genellikle oyunun başında ka- • Yaşanmış veya yaşanabilecek • Yazar, anlatının tam kontrolüne sahip-
rakterleri ve durumu kurar ancak oyu- olaylar anlatılır. tir. Anlatıcı aracılığıyla okuyucuya doğ-
nun sunumu yönetmen ve aktörler ta- rudan hitap edebilir ve hikâyeyi istediği
rafından şekillendirilir. şekilde yönlendirebilir.
• Dil, diyaloglar aracılığıyla sunulur. Ka- • Dil, hem diyaloglar hem de anlatıcının
rakterlerin konuşmaları ve monologları tasvirleri, düşünceleri ve betimlemeleri
oyunun ana taşıyıcısıdır. aracılığıyla kullanılır.
224 Türk Dili ve Edebiyatı
