Page 180 - 8. Sınıf Fen Bilimleri Defterim

ÜNİTE 6: ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ VE ÇEVRE BİLİMİ ÖZETİN ÖZETİ

Madde Döngülerİ ve Çevre Sorunları

Madde Döngüleri Nasıl Gerçekleşir?
Yoğunlaşma
Su Döngüsü
Q Doğada suyun atmosferden karaya, karadan deniz, Yağış
göl ve okyanuslara ve buradan tekrar havaya olan
dolaşımına su döngüsü denir. Buharlaşma
Q Su döngüsü buharlaşma ve yoğunlaşma olaylarından
oluşan ve sürekli tekrar eden bir olaydır. Su buharı
yağmur, kar ve dolu şeklinde yeryüzüne geri döner,
yer altı ve yer üstü sularını oluşturur. Su döngüsü Sızma
Güneş’ten gelen ısı ile suyun buharlaşmasıyla oluşur.
Yer altı suyunun akışı Göl
Q Canlılar vücutlarına aldıkları suyun fazlasını solu-
num ve boşaltım olayları ile dışarı verirler. Bitkiler
fotosentez için ihtiyaç duydukları suyu kökleriyle topraktan alırlar. Suyun fazlasını terleme yoluyla tekrar verirler.
Karbon ve Oksijen Döngüsü Bitkiler Hava Fosil yakıtların
havadan Canlılar solunum yanması sonucu
Q Solunumda, besinlerin parçalanmasında, odun, karbondi- sonucu havaya karbon- havaya karbon içe-
kömür gibi maddelerin yanmasında ve canlılık için oksit ala- dioksit verirler. ren gazlar verilir.
oksijen mutlaka gerekli olan bir gazdır. rak besin
üretir.
Q Atmosferde oksijenin kaynağı fotosentezdir. Foto-
sentezde karbondioksit kullanılarak ortama oksijen
verilir. Böylelikle atmosferdeki gaz dengesi sağlanır. Ayrıştıcıların açığa Fosil yakıt Fosil yakıt-
lar enerji
Ormanlık alanlarda havadaki oksijen miktarı fazla- Canlılar ölünce çıkardığı karbondiok- kullanan üretiminde
yapılarındaki
sit, havaya verilir.
araçlar
laşır. Gaz dengesinin bozulması yaşamı olumsuz etkiler. karbon, toprağa kullanılır.
geçer Ayrıştırıcılar
Q Karbon canlıların ve organik maddelerin yapısında
bulunan önemli bir elementtir. Karbonun temel
kaynağı atmosferde bulunan karbondioksit (CO )’tir. Üreticiler fotosentezle karbondioksiti kullanarak karbonu glikozun
2
(C H O ) yapısına katarlar.
6 12 6
Q Tüketiciler tarafından besin olarak tüketilen üreticilerdeki karbon bu canlıların kimyasal yapısını oluşturur.
Q Canlılar öldüklerinde yapılarındaki karbonun bir kısmı ayrıştırıcılar tarafından atmosfere karbondioksit olarak verilir. Bir
kısmı da fosil yakıtlara dönüştürülür. Atmosferdeki serbest azot
Azot Döngüsü

Q Canlı vücudundaki protein, vitamin, DNA ve ATP gibi moleküllerin yapısında
azot bulunur. Doğadaki azotun kaynağı atmosferde %78 oranında bulu- Azot atmos-
nan azot gazıdır. İnsanlar da dahil olmak üzere canlıların büyük çoğunluğu fere verilir.
atmosferdeki azottan faydalanamaz.
Q Havadaki serbest azottan sadece azot bakterileri gibi bazı mikroorganiz- Azot bağlayıcı bakteriler
malar faydalanabilir. Toprakta bulunan bu azot bakterileri atmosferdeki
azotu bağlar, azotlu bileşikler üretir ve bir kısmını da bitkiye verir. Böylece Nitrat
atmosferdeki azot besin zinciri yoluyla canlıların kullanımına sunulur. bakterileri
Amonyak
Q Otçullar azot gereksinimini bitkileri yiyerek, etçiller ise otçulları yiyerek Nitrit
karşılar. Bu etçil ve otçullar öldüğünde ise yapılarındaki azot, ayrıştırıcı bakterileri
bakteriler tarafından azotlu bileşikler şeklinde toprağa geçirilir. Böylece
azot, bitkiler tarafından kullanılabilecek hâle gelir. Ayrıca atmosferdeki azotun toprağa bağlanmasında şimşek ve yıldırım
olayları da etkilidir. Topraktaki azotlu bileşiklerin bir kısmı bitkiler tarafından kullanılırken bir kısmı da ayrıştırıcı bakterile-
rin etkisiyle azot gazına dönüşerek tekrar atmosfere döner.

8. Sınıf Fen Bilimleri 179