Page 111 - 5. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

1. Tema

KELİMELERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ
KELİMELERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ
• Tek başına bir anlam taşıyan ya da bir anlamı olmadığı hâlde cümlenin kuruluşuna katkıda bulunan ifadelere

kelime (sözcük) denir.
• Kelimeler cümle içinde kullanımlarına göre gerçek anlamlı, mecaz anlamlı, terim anlamlı, yan anlamlı, yakın an-

lamlı, eş anlamlı (anlamdaş), zıt anlamlı ya da eş sesli (sesteş) olabilir. Kelimelerin hangi anlam özelliği ile kulla-
nıldığı cümledeki anlamından tespit edilir.

GERÇEK (TEMEL) ANLAM
• Bir kelime söylendiğinde zihnimizde canlanan ilk anlama gerçek anlam denir. Gerçek anlam, kelimelerin sözlük-

teki ilk anlamıdır.
EDİTÖR YAYINLARI
̛ Örnek: O kuşun kocaman kanatları vardı. (Kuşlarda ve böceklerde uçmayı sağlayan organ)
Yukarıdaki cümlede geçen “kanat” sözcüğü, akla gelen ilk anlamı olan “Kuşlarda ve böceklerde uçmayı sağlayan
organ.” anlamında kullanılmıştır. Dolayısıyla “kanat” sözcüğü bu cümlede gerçek anlamlıdır.

̛ Örnek: Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili olan sözcükler gerçek anlamında kullanılmıştır.

Ő Kâğıtlar yanınca her tarafı duman kapladı. Küçük çocuğun yüzü sararmıştı. (Başın ön bölümü)
(Tutuşmak) Ő
Ő Yatak yumuşak olduğundan rahat uyudum. (Sert Ő Bugün hava oldukça soğuktu. (Meteoroloji ile ilgili
olmayan) olayların bütünü)

YAN ANLAM
• Bir kelimenin gerçek anlamından tamamen kopmadan kazandığı yeni anlamlara yan anlam denir.

̛ Örnek: Masanın ayağı kırıldı. - Yol ağzına bina yapılmış. - İstanbul boğazı çok güzel.

MECAZ ANLAM
• Bir kelimenin gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak yeni bir anlam kazanmasına mecaz anlam denir.

̛ Örnek: Yıllarca ailesinin kanatları altında yaşadı. (Koruma, kollama, himaye etme)

Yukarıdaki cümlede geçen “kanat” sözcüğü, gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak “koruma, kollama, himaye
etme” anlamlarında kullanılmıştır. Dolayısıyla “kanat” sözcüğü bu cümlede, mecaz anlamıyla kullanılmıştır.
• Mecaz anlamda kullanılan bir kelime, yepyeni bir anlam kazanır ve gerçek anlamını bütünüyle kaybeder.

̛ Örnek:

Cümle Sözcüğün Anlamı Açıklama

“Yüz” sözcüğünün akla gelen ilk anlamı (gerçek anlamı) “başın ön
Ő Çocukta yüz yok ki › Utanma bölümü”dür. Cümlede “utanma” anlamında kullanılarak mecaz an-
ne diyebiliriz?
lam kazanmıştır.

Ő Bu yerde beni › Çekiciliği ile
büyüleyen şey etki altına “Büyülemek” sözcüğünün gerçek anlamı “büyü ile etki altına al-
mak”tır. Bu cümlede herhangi bir büyü durumu söz konusu değildir,
ortamın tarihî almak. ortamın çekici durumu kişiyi etkisi altında bırakmıştır.
havasıydı.

Türkçe / 1. Tema 111