Page 5 - 2024 kpss dil bilgisi çalışma yaprakları data

SES BİLGİSİ (ÜNLÜ HARFLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI) KPSS

ÜNLÜ HARFLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI ÜNLÜ DARALMASI

• Şimdiki zaman eki olan “-yor” eki kendinden önce ge-
ÜNLÜ DÜŞMESİ (HECE DÜŞMESİ)
len geniş ünlüleri (a / e) daraltıp “ı / i / u / ü”ye dönüştü-
• İkinci hecelerinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan sözcükle- rür. Bu ses olayına ünlü daralması denir.
re, ünlü ile başlayan ek geldiğinde ikinci hecedeki dar
ünlü düşer. Buna ünlü düşmesi ya da hece düşmesi Örnek:
denir. › başla - yor → başlıyor
Örnek: › gelme - yor → gelmiyor
› alın - ı → alnı › sızı - la → sızla › dinle - yor → dinliyor
› bağır - ım → bağrım › yalın - ız → yalnız › sızla - yor → sızlıyor
› izle - yor → izliyor
• Bazı sözcüklere “-la/-le” ve “-ar/-er” ekleri eklendiğinde
o sözcüklerde ünlü düşmesi olayı görülür.
Örnek: { Not: Tek heceli olan “demek” ve “yemek” fiillerinde,
› yumurta - la → yumurtla(mak) söyleyişteki “i” ünlüsü yazıya da geçirilir.
› sarı + -ar - mak → sararmak Örnek:

› demek → diyen - diyerek - diye - diyecek
• Ünlü düşmesi iki sözcüğün birleşmesi sırasında da
meydana gelebilir. › yemek → yiyen - yiyerek - yiye - yiyecek
Örnek:
› ne + için → niçin › kahve + altı → kahvaltı ÜNLÜ TÜREMESİ

• Kimi sözcükler “-cık/-cik” küçültme ekini aldıklarında
• “Etmek” ve “olmak” yardımcı fiilleriyle oluşturulmuş sözcük ile ek arasında “a, e, ı, i, u, ü” seslerinden biri
bazı birleşik sözcüklerde de ünlü düşmesi görülür.
türer. Buna ünlü türemesi denir.
Örnek: DATA YAYINLARI
Örnek:
› sabır + etmek → sabretmek
› bir - cik → biricik
› ayıp + olmak → kaybolmak
› gül - cük → gülücük

{ Not: İçeri, dışarı, ileri, şura, bura, ora, yukarı, aşa- › dar - cık → daracık
ğı gibi sözler ek aldıklarında sonlarında bulunan ünlüler › genç - cik → gencecik
düşmez.
• Pekiştirme yapılan kimi sözcüklerde de ünlü türemesi
görülür.
{ Not: Özel isimlerde ünlü düşmesi olmaz.
Örnek:
› gündüz → güpegündüz
Soru: Hayal meyal şeylerden ilk aşkımız
I › sağlam → sapasağlam
Hatırası bile yabancı gelir › yalnız → yapayalnız
II
Hayata beraber başladığımız
III IV ÜNLÜ DEĞİŞİMİ (KALINLAŞMASI)
Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir.
V • Yalnızca iki sözcükte görülen bir ses olayıdır. Birinci te-
Yukarıdaki numaralandırılan sözcüklerden hangisinde kil şahıs “ben” ve ikinci tekil şahıs “sen” sözcüklerine
hece düşmesi vardır? yönelme hâl eki getirildiğinde sözcüğün kökündeki “e”
sesinin “a”ya dönüşmesi olayıdır.
A) I B) II C) III D) IV E) V
Örnek:
› ben - a → bana
Çözüm: V numaralı “ayrıldı” sözcüğünde ünlü düşmesi yönelme hâl eki
meydana gelmiştir.
› sen - a → sana
ayır - ıl - dı → ayrıldı
yönelme hâl eki

19