Page 21 - TYT TÜRKÇE KAZANIM ODAKLI ve YENİ NESİL SORU BANKASI - GİRİŞ YAYINLARI
P. 21
TEST 1 Ünlülerle İlgili Ses Olayları - Ünlü Uyumları
ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI - ÜNLÜ UYUMLARI
Ünlü Düşmesi: Türkçede iki heceli bazı sözcükler ünlü ile Ünlü Değişimi: “Ben” ve “sen” şahıs zamirlerine yönelme
başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlü düşer hâl eki (-a/-e) getirildiğinde “e” sesinin “a”ya dönüşmesidir
(gönül + ü > gönlü, omuz + u > omzu). (ben+a > bana, sen+a > sana).
Not: Bu kuralın dışında da ünlü düşmesinin görüldüğü durum- Büyük Ünlü Uyumu: Türkçe bir sözcüğün ilk hecesindeki
lar vardır (ne+için > niçin, ileri-le > ilerle-, çirkin+imiş > çirkin- ünlü kalın (a, ı, o, u) ise diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ilk
miş, sevgi ile > sevgiyle). hecesindeki ünlü ince (e, i, ö, ü) ise diğer hecelerdeki ünlüler de
Ünlü Daralması: Sonu düz-geniş ünlü ile biten sözcükler ince olur. Bu uyuma büyük ünlü uyumu denir (deyim, doluluk).
“-yor” ekini aldığında sözcüğün sonundaki “a” veya “e” sesi dara- Küçük Ünlü Uyumu: Türkçe bir kelimede düz ünlüden
larak “ı, i, u, ü” seslerinden birine dönüşür (izle - yor > izliyor). sonra düz (a, e, ı, i), yuvarlak ünlüden (o, ö, u, ü) sonra yuvar-
C) III İŞ YAYINLARI
Not: Bu kural dışında “de-yecek > diyecek, ye-y-ecek > yiyecek, lak dar (u, ü) veya düz geniş (a, e) ünlüler bulunur. Bu uyuma
de-y-en > diyen, ye-y-en > yiyen” sözcüklerinde de görülür. küçük ünlü uyumu denir (gelenek, yuvarlak).
Ünlü Türemesi: Ünsüzle biten bazı sözcükler “-cik” Not: “-yor” eki her zaman, “-ki” eki bazı durumlarda küçük ünlü
yapım ekini aldığında iki ünsüz arasında bir ünlü türer uyumunu bozar.
(dar+ cık > daracık, genç+cik > gencecik). Not: Tek heceli sözcükler, bitişik yazılan birleşik sözcükler ve
Not: Bazı pekiştirmeli sözcüklerde de ünlü türemesi görülür yabancı kökenli sözcüklerde büyük ve küçük ünlü uyumu kural-
(düpedüz, sapasağlam). ları aranmaz.
1. Ebeveyn-çocuk etkileşiminde oyun zamanının kalitesi, 3. (I) Yavrumuz üç aylık oldu. (II) Sabah akşam bir öpücük
I konduruyoruz yanağına. (III) En güzel çocuk, bizimki gibi
çocuğun yalnızca eğlenmesi ve ebeveyniyle vakit geçir- geliyor bize. (IV) Meğer herkese kendi çocuğu öyle gelir-
II III IV miş. (V) İnsan çocuğu olunca anlıyor bazı şeyleri.
mesi açısından önemli değildir. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde,
V
GİR
oluşmuştur?
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde sözcüğe yapım eki gelmesi nedeniyle ünlü türemesi
ünlü düşmesi vardır? A) I B) II C) III D) IV E) V
A) I B) II D) IV E) V
4. Aşağıdakilerin hangisinde küçük ünlü uyumuna
uymayan bir sözcük kullanılmıştır?
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem ses düşmesi A) Bu önemli kararlar dünkü oylamanın sonucunda alın-
hem de ses türemesi örneklenmiştir?
mıştı.
A) Siz aklın ipini koparanlardan başarı bekleyemezsiniz. B) Yıllarca bilimsel özerklik mücadelesi verildi üniversi-
B) Kendini resme azıcık yakın hissetmiş olan ünlü bir tede.
ozandı. C) Başbakanlıkta da yarın basına bir açıklama yapıla-
C) Öyküdeki olayı ayrıntılarıyla anlattığını mı sanıyor- cakmış.
sun? D) Bu çalışmalarla birlikte dernek tüzel bir kimliğe bü-
D) Kim bilir hangi cehennemin dibine düşmüştür yolu- ründü.
muz. E) Öğleden sonraki son oturumda tüm sorunlar görüşü-
E) Besteci ömrünün sonuna geldiğini duyumsamaktadır. lecek.
114 Giriş Yayınları TYT Türkçe
