Page 137 - 5. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 137
2. Tema
IKILEMELER ÖZDEYIŞLER (VECIZELER)
• Aralarında çeşitli anlam ilgileri bulunan sözcüklerin, • Bir fikri kısa ve özlü bir şekilde anlatan; yaşanan
yeni anlamlar oluşturmak ya da ifadeyi güçlendirmek olaylardan, gözlemlerden ders çıkarmaya dayanan
amacıyla oluşturdukları söz gruplarına ikileme denir� ve söyleyeni belli olan sözlere özdeyiş (vecize) denir�
• İkilemeler farklı yollarla oluşturulur� Ő Cahil insanın yanında kitap gibi sessiz ol� (Mevlana
› Aynı sözcüklerin tekrarıyla oluşanlar Celaleddin-i Rumî)
Ő Yavaş yavaş, güzel güzel, tek tek, ağır ağır��� Ő Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri
› Zıt anlamlı sözcüklerle oluşanlar kopmuş demektir� (Mustafa Kemal Atatürk)
Ő Aşağı yukarı, az çok, iyi kötü, güzel çirkin, ileri geri��� Ő Yapabileceğini düşünen yapabilir, yapamayacağını
EDİTÖR YAYINLARI
› Eş anlamlı sözcüklerle oluşanlar düşünen yapamaz� Bu değişmez kuraldır� (Pablo
Picasso)
Ő Ses seda, şan şöhret, akıllı uslu, dünya alem���
› Biri anlamlı, diğeri anlamsız sözcüklerle oluşanlar KALIPLAŞMAMIŞ SÖZ GRUPLARI
Ő Eğri büğrü, eski püskü, incik boncuk, kalem malem��� • Genellikle sanatsal metinlerde karşılaştığımız ve az
› Anlamsız sözcüklerle oluşanlar sözle çok şey anlatan ifadelere kalıp sözler denir�
Ő Eciş bücüş, ıvır zıvır, abuk subuk, süklüm püklüm��� • Kalıplaşmamış söz gruplarının anlamını tespit etme-
nin en basit yolu, verilen cümlede veya metinde anla-
› Yansıma sözcüklerle oluşanlar
tılan konuyu iyi bir şekilde anlayıp kavramaktır�
Ő Patır patır, çatır çutur, fışır fışır, zırıl zırıl, tıkır tıkır���
̛ Örnek: Aşağıdaki renkli ifadeler, kalıplaşmamış söz
{ Not: İkilemeleri oluşturan sözcükler her zaman gruplarıdır�
ayrı yazılır� Ayrıca ikilemeleri oluşturan sözcüklerin
arasına herhangi bir noktalama işareti getirilemez� Kalıplaşmamış Söz Grubunun Kullanımı Kullanıldığı
Anlam
PEKIŞTIRMELER Ő Bestelerine yüreğini koymayan bir Duygularını
• Pekiştirme, bir sözcüğe anlamını kuvvetlendirmek müzisyen ne kadar uğraşırsa uğraş- eserine yan-
sıtmayan
sın sesini kimseye duyuramaz�
için ilaveler yapılması veya sözcüğün tekrarlanması-
dır� Türkçede başlıca beş çeşit pekiştirme vardır� Ő Yalnız kendi dönemlerinde ilgi gören Sadece bu-
yazarlar da edebiyata katkı sağlarlar güne değil,
› Sözcüğün ilk hecesi alınıp sonuna “p, m, s, r” ün- ama usta yazar olamazlar� Eserler, geleceğe de
süzlerinden birinin getirilmesi ile oluşan yeni hece, zamanın zincirini kırmak zorundadır� hitap etmek
sözcüğün başına eklenir� Ő Annesinin ölümüyle birlikte giderek Dışarıyla
Ő tertemiz, simsiyah, yemyeşil, masmavi, bembeyaz, hırçınlaşan, kendisini insanlara kapa- ilişkisini ke-
sapsarı, sımsıkı, kopkoyu, dopdolu, kaskatı, mosmor��� tan çocuğun yanına gidiyordu� Ona sip kimseyle
psikolojik destekte bulunacaktı� görüşmeyen
› İlk maddeye ek olarak “p, r, s, m” harflerinden son-
Ő Başkalarının açtığı kapıdan girme-
ra “e, a” harflerinin getirilmesi ile yeni bir pekiştir- yip kendisine her zaman farklı bir yol Picasso,
me gerçekleşir� özgün bir
bulurdu Picasso� Bu yüzden onun re- ressamdır.
Ő Sağlam → sa-p-a-sağlam, yalnız → ya-p-a-yalnız��� simleri kimseninkine benzemez�
› İkilemelerle pekiştirme yapılabilir�
KALIP SÖZLER
Ő Kara kara bulutlar, yüce yüce dağlar, pırıl pırıl cam��� • “Geçmiş olsun! Başınız sağ olsun! Hoş geldiniz! Elini-
› “mi” soru edatı ile pekiştirme yapılabilir� ze sağlık! Gözünüz aydın! Güle güle!” gibi ifadeler de
Ő Güzel mi güzel araba, hoş mu hoş koku��� günlük hayatta kullanılan kalıp sözlerdir�
› Kuralsız olarak gerçekleşen pekiştirmeler vardır� Ő — Yemekleri beğendin mi?
Ő Darmadağın, karmakarışık��� — Elinize sağlık!
Türkçe / 2. Tema 137
