Page 30 - 11. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAZANIM ODAKLI VE BECERİ TEMELLİ SORU BANKASI

2. ÜNİTE: HİKÂYE ÖZETİN ÖZETİ

CÜMLENİN ÖGELERİ

Q Bir fikri, bir düşünceyi, bir duyguyu, bir durumu veya bir olayı kesin bir yargı şeklinde bildiren sözcük veya sözcük dizisine
cümle (tümce) denir. Sözcük ve sözcük gruplarının cümlede üstlendikleri görevlere de öge denir.

Temel Ögeler Yardımcı Ögeler

Yüklem Nesne (Düz Tümleç)

Q Cümlede iş, oluş ve durumu şahsa bağlı olarak bildiren Q Öznenin yaptığı, gerçekleştirdiği işten etkilenen ögedir.

kelime veya kelime gruplarına yüklem denir. Yükleme sorulan “Ne?, Neyi?, Kimi?” soruları nesneyi bul-
» Tatil için ailecek Muğla’ya gitmişler. durur.
» Padişahın koluna irice bir doğan konmuştu. » Kadın, masadaki meyve tabağını kırdı. (Neyi?)
» Ben saatlerdir kitabın yazarını bekliyorum. (Kimi?)
Q Tek başına bir sözcük yüklem olabildiği gibi sözcük grup-
ları, tamlamalar da yüklem olabilir. Ayrıca fiiller dışında Q Nesneyi bulmadan önce mutlaka özneyi bulmamız gerekir.

isim, zamir türünde olan sözcükler de yüklem olabilir. Çünkü cümlenin ögeleri bulunurken bu iki öge karıştırılabilir.
» Zeynep Hanım’ın giydiği gelinlik ışıl ışıldı. (ikileme) Q Nesne, ek alıp almama durumuna göre ikiye ayrılır:
» Terli hâlde su içince hasta oldu. (birleşik fiil) Belirtili Nesne: İsmin “-i” hâl ekini alan nesnelerdir. Yükleme
“Neyi?, Kimi?” soruları sorularak bulunur.
» Amacına ulaşabilmek için canını dişine taktı. (deyim)
» Karşıdaki tepeleri kar tuttu. (Neyi tuttu?)
» Dün akşam size gelen bendim. (zamir)
Özne Belirtisiz Nesne: Yükleme yalın hâlde bağlanan, hiçbir hâl eki
almamış nesnelerdir. Yükleme “Ne?” sorusu sorularak bulunur.
Q Yüklemin bildirdiği iş, oluş ve hareketi yapan ya da işten

etkilenen; olanı karşılayan ögeye özne denir. Yükleme » Aygül, yeni bir elbise almış. (Ne almış?)
sorulan “Kim?” ve “Ne?” sorularına cevap verir.
Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)
» Kedi, ağaca tırmanıyordu. (Ne?)
Q Yüklemin bildirdiği işin, yargının gerçekleştiği yeri, yönü
» Aslıhan, ödevini bitirince parka gitti. (Kim?)
ve kişiyi bildiren ögedir. Yükleme sorulan “Neye?, Neyde?,
» Şu rüzgârla coşan martılar, havayı çınlatıyordu. (Ne?) Neyden?, Kime?, Kimde?, Kimden?, Nereye?, Nerede?,
» Hayrettin Bey, sonunda evine dönmüştü. (Kim?) Nereden?” soruları dolaylı tümleci buldurur.
» Ormanlardan, köprülerden şimşek gibi geçti. (Nereden?)
Gizli Özne: Cümlede sözcük olarak bulunmayan, yüklemin
aldığı ekten çıkarılan öznedir. Gizli özne 3. tekil şahıs zamiri » Bir kır bahçesinde oturdum. (Nerede?)
“o” olduğunda yüklemde şahıs eki olmaz. » Yarın halk kütüphanesine geleceğim. (Nereye?)
» Bu elbiseyi Kızılay’dan aldım. (Alan kim? Ben) » Evin anahtarını Hayrullah Bey’e teslim ettik. (Kime?)

» Dün siparişleri getirdi. (Getiren kim? O)
Zarf Tümleci (Zarf Tamlayıcısı)
Cümle Dışı Unsur Q Yüklemin bildirdiği işi ya da oluşu yer-yön, zaman, durum,
miktar, sebep gibi yönlerden tamamlayan ögedir. Yükleme
sorulan “Ne zaman?, Nasıl?, Neden?, Niçin?, Neyle?, Ne
Q Cümlede öge olarak herhangi bir görevi olmayan, yükleme kadar?, Niye?, Kimle?” soruları zarf tümlecini buldurur.
sorulan sorulara yanıt vermeyen unsurlardır.
» Yağmur yağınca içimi huzur kaplar. (Ne zaman?)
Q Ünlemler, ünlem grupları, hitaplar, bağlaçlar, ara sözler
cümle dışı unsurlar olarak değerlendirilebilir. » Küçük asker, kahramanca ilerliyor. (Nasıl?)
» Hey, buraya bakar mısın? (Ünlem) » İstanbul’a hızlı trenle gitti. (Neyle?)
» Ayağını sakatladığı için gidemedi. (Niçin?)
» Onunla görüştük fakat sonuca varamadık. (Bağlaç)

Markaj Yayınları / 11. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı 29
MARKAJ YAYINLARI