Page 49 - 10. SINIF FAVORİ COĞRAFYA DEFTERİM

Ünite 1: Doğal Sistemler ÖZETİN ÖZETİ

Döküldüğü Yere Göre Akarsular

Q Bir akarsuyun kollarıyla birlikte kapladığı su toplama alanına akarsu havzası denir. Komşu iki akarsu havzasını birbirinden
ayıran sınıra su bölümü çizgisi denir.
Q Sularını denize ulaştırabilen akarsulara açık havza, ulaştıramayanlara ise kapalı havza denir. Akarsu havzalarını etkileyen fak-
törler; iklim, yer şekilleri ve kayaçlardır.

Göller

Q Karalar üzerindeki çukur alanlarda oluşmuş durgun su kütlelerine göl denir. Yeryüzündeki göllerin en büyüğü Hazar Gölü'dür.
Göller derinlikleri yönünden farklılık gösterir. Göllerdeki farklılıklardan biri de sıcaklıklarıdır. Kutuplara gidildikçe ve yüksek-
lere çıkıldıkça göl sularının sıcaklık değerleri azalmaktadır. Göllerin tuzluluk değerleri birbirinden farklıdır.
Q Örneğin; Lut Gölü'nün tuz oranı fazladır. Süperior gibi Kuzey Amerika'daki göllerin tuz oranı azdır. Göller yüzey sularının
%87'sini oluşturmaktadır. Gölün meydana geldiği çukurun oluşum özelliklerine bağlı olarak farklı gruplara ayrılmaktadır.

Doğal Göller Tektonik Göller: Yer kabuğundaki çökmeler sonucu oluşurlar.

Karstik Göller: Karstik arazilerde oluşurlar.
Buzul (Sirk) Gölleri: Buzul çukurluklarında suların birikmesi ile oluşurlar.
Volkanik Göller: Volkanik patlamalar sonucu krater, kaldera ve maar gibi çukurlukların su ile dolmasıyla oluşurlar.

Doğal Set Gölleri Alüvyal Set Gölleri: Akarsuların taşıdığı alüvyonları biriktirmesiyle meydana gelen göllerdir.

Heyelan Set Gölleri: Heyelan sonucu akarsu vadilerinin kapatılmasıyla oluşmuş göllerdir.
Volkanik Set Gölleri: Volkanlardan çıkan lavların akarsu vadilerinin önünü kapatması sonucu oluşmuş göllerdir.
Kıyı Set Gölleri: Koy ve körfez önlerinin, dalgalarının taşıdığı malzemeler tarafından kapatılmasıyla oluşmuş göllerdir.
Moren Set Gölleri: Buzulların taşıdığı malzemelerin buzul erime noktalarında biriktirmesiyle oluşmuş göllerdir.

Baraj Gölleri Baraj Gölleri: İnsanlar tarafından içme, tarımsal sulama ve kullanma suyu temin etmek ve elektrik enerjisi üretmek

amacıyla oluşturulmuştur. Baraj gölleri, akarsu vadisinin sular altında kalmasına yol açar. Bu göllerin kapladığı alan,
barajın yapılış amacına göre farklılık göstermektedir.

Yer Altı Suları ve Kaynakları

Q Yer altı sularının biriktiği ortama akifer, akiferin üst seviyesine ise yer altı su tabakası (seviyesi) denir.

Q Yamaç (Vadi) Kaynağı: Akarsu vadilerinde ya da dağların yamaçlarında ortaya çıkar. Soğuk su kaynağıdır.
Q Karstik (Voklüz) Kaynak: Kolay çözülebilen kayaçların yaygın olduğu arazilerde yer altındaki mağaraların içerisindeki suların
birikmesiyle ve bu suların mağara ağızlarından yüzeye çıkmasıyla oluşan kaynaklardır. Suları kireçlidir.

Q Artezyen Kaynak: İki geçirimsiz tabaka arasındaki geçirimli tabakada birikmiş olan suların sondaj yoluyla yeryüzüne çıkması
sonucu oluşan kaynaklardır.

Q Fay Kaynağı: Yer altındaki suların yer altında ısınıp fay hatlarını takip ederek yeryüzüne çıkması sonucu oluşurlar.
Q Tabaka Kaynağı: Geçirimsiz tabaka üzerinde biriken suların bir yamaç boyunca kesilmesi sonucu oluşurlar.
Q Gayzer Kaynağı: Aktif volkanların bulunduğu alanlarda suların yer altında ısınıp büyük bir basınçla yeryüzüne çıkmasıyla
oluşmuş kaynaklardır. İzlanda, Japonya ve Yeni Zelanda'da görülür. Ülkemizde görülmez.

Markaj Yayınları / 10. Sınıf Coğrafya
MARKAJ YAYINLARI 49