Page 16 - 2023 Sağlık Bakanlığı GYS Memur VHKİ Konu Anlatımlı
P. 16

10.
                          SÖZCÜKTE YAPI
                                                                       BÖLÜM




                    SÖZCÜKTE YAPI                  o   Çoğu tek hecelidir (Bazıları iki ekin birleş-

                           KÖK                       mesiyle oluşmuştur).
           Bir sözcüğün, anlamlı en küçük parçasına kök   o   Köke  uyan  unsurlar  olduğundan,  kökteki
                                                     ünlünün  düzlük,  yuvarlaklık,  incelik  ve  ka-
           denir.  Türkçe  sözcüklerin,  bilhassa  fiillerin   lınlığına göre farklı biçimlere girerler. “Etli,
           kökleri genellikle tek hecelidir. Kökler yapı ve   tatlı,  süslü,  toplu”  örneklerindeki  “-li”  eki
           kullanım özellikleri bakımından iki farklı türde   gibi.
                DATA YAYINLARI
           oluşmuştur. Bunlar ad ve eylem kökleridir.
                                                   o   Gördükleri vazife itibariyle yapım ve çekim
                                                     eki olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
           AD KÖKLERİ
           Tabiatta gördüğümüz, tanıdığımız, varlığından   YAPIM EKLERİ
           haberdar olduğumuz maddî ve manevî bütün   Yapım ekleri, sözcük kök ve gövdelerine gele-
           varlıklar  birer  sözcük  ile  adlandırılmıştır.  Bir
           varlığı belirten tüm sözcüklere ad, bu adların   rek dilin anlam alanını genişleten, onu zengin-
                                                   leştiren, yeni sözcüklerin türetilmesine yarayan
           köklerine de “ad kökü” denir. Eylem kökü dı-  eklerdir.  Türetme,  dilin  kanunlarına  göre  ger-
           şındaki tüm sözcük kökleri (sıfat, zamir, edat,   çekleştirilir.  Yapım  eklerinin  türetme  dışında
           bağlaç, yansıma, ünlem) ad kökü olarak kabul
           edilir.                                 sözcüğe  kattığı  bazı  anlam  incelikleri  olduğu
                                                   için her ek, aynı türden bütün sözcüklere geti-
           „  Ev,  kitap,  hayal,  ağaç,  iş,  yağmur,  ateş,  in-  rilemez. Yapım eklerinin dört farklı işlevi vardır.
             san, sabır, rüya, kötü, eski, sarı, güm, pat ...
                                                   a. Addan Ad Türeten Ekler
           EYLEM KÖKLERİ                           Ad görevinde kullanılan bir sözcüğe eklenerek
           İş, oluş, kılış ya da hareket bildiren sözcüklerin   farklı  anlamlar  taşıyan  yeni  adları  türetmeye
           (fiillerin) ek almamış biçimine eylem kökü de-  yarayan eklerdir.
           nir.  Eylemler,  kök  itibariyle  hareket  belirten   „  Kalemlik,  ormanlık,  kıymetli,  gizli,  tutarsız,
           sözlerdir.  Eylem  kökleri  yazıda  gösterilirken   kimsesiz,  yolcu,  sütçü,  yalancı,  adacık,
           kök  sonuna  “-mek”  mastarını  temsil  eden     Türkçe, sertçe, oyuncak, yavrucak, arkadaş,
           “-” işareti konulur.                      vatandaş,  otçul,  insancıl,  sayısal,  anıtsal,
           „  Bak- (bakmak), sus- (susmak), tat- (tatmak),   kötümser,  yerel,  kültürel,  Türkmen,  koca-
             düş- (düşmek), söyle- (söylemek), gez- (gez-  man, gürültü, zırıltı, güncel, kılcal...
             mek) ...
                            EK                     b. Addan Eylem Türeten Ekler
           Sözcüğün yapısına sonradan katılan, tek ba-  Ad kök ve gövdelerine eklenerek onlardan iş
           şına  anlamı  olmayan,  sözcüğe  eklendiğinde   veya hareket adı yapan eklerdir. Bu ekleri alan
           ona  çeşitli  anlamlar  ve  görevler  kazandıran   sözcükler çekime hazır eylem haline gelir.
           unsurlara  ek  denir.  Eklerin  başlıca  özellikleri    başla-,  azal-,  çoğal-,  düzel-,  sivril-,  alça(k)l-,
           ve görevleri şunlardır:                 „
                                                     yaşa-,  türe-,  kana-,  gecik-,  acık-,  gözük-,
           o   Sözcüğün görevli parçacıklarıdır.     birik-, fışkır-, haykır, duyumsa-, susa-, taş-
           o   Tek  başına  kullanılmaz  ve  bir  anlam  taşı-  laş-,  gürleş-,  irileş-,  yüzleş-,  ağar-,  kar(a)
             maz.                                    ar-, morar-, yeş(il)er-...
                                                -119 -
   11   12   13   14   15   16   17   18   19   20   21