Page 4 - 5. Sınıf Süreç Odaklı Türkçe Defterim Fasikül-1

HIZLI BAKIŞ 1. TEMA: KELİMELERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ

Yan Anlam Yakın Anlam

Q Kelimenin gerçek (temel) anlamından tümüyle uzaklaş- Q Eş anlamlı görünmelerine rağmen aralarında az da olsa
madan kazandığı ikinci anlama yan anlam denir. Yan anlam farkı bulunan kelimelere yakın anlamlı kelimeler
anlamlı kullanımlarda kelime mutlaka bir yönüyle gerçek denir.
anlamına bağlıdır.
» Eş Dost Arkadaş » Tutmak Yakalamak
» Masanın ayağı kırılınca eşyalar etrafa savruldu.
» Uçağın kanadına reklam yapıştırmışlar. » İstemek Dilemek » Usanmak Sıkılmak

» Kapının kolu siyah renkteydi. Q Yakın anlamlı kelimeleri, bazı durumlarda birbirinin
» Tarağın dört dişi kırılmıştı. yerine kullanabiliriz ancak bu durumu genelleyemeyiz.
» Kendisine doğru atılan topu tuttu.
Yan anlam; sözcüğün gerçek anlamı etrafında, benzetme
ya da aynı işleve sahip olma gibi nedenlerle oluşur. Bun- » Kendisine doğru atılan topu yakaladı.
dan dolayı yan anlam, gerçek anlam kapsamında da “Tutmak” ve “yakalamak” kelimeleri birbirinin yerini tutacak
değerlendirilebilir. şekilde kullanılmıştır.

» Çorabın burnu sökülmüştü. » Polis, kaçan hırsızı çabucak yakaladı.

Burun kelimesi bu cümlede gerçek anlamındaki organ olan » Polis, kaçan hırsızı çabucak tuttu.
burun kelimesine benzerlik yönüyle bağlıdır. Bu yüzden bir “Yakalamak” kelimesi cümlenin anlamına uygundur ancak
anlamda yan anlam kelimenin gerçek anlamıdır. “tutmak” kelimesi cümlenin anlamına uygun değildir.

Terim Anlam Zıt (Karşıt) Anlam

Q Bilim, sanat, spor, meslek dalı veya bir konu ile ilgili özel Q Anlam bakımından birbirinin zıddı olan, birbiriyle çelişen
ve belirli bir kavramı karşılayan kelimelere terim anlamlı kelimelere zıt anlamlı kelimeler denir.
kelimeler denir. » Küçük Büyük » Yumuşak Sert

Bilim Sanat Spor Coğrafya » Erken Geç » Üzülmek Sevinmek
» Doğmak Ölmek » Zayıf Şişman
5 Deney 5 Müzik 5 Basket 5 Vadi » Yarar Zarar » İyi Kötü
5 Tıp 5 Resim 5 Korner 5 Kroki Q Kelimelerin olumsuz hâlleri zıt anlam kapsamında değer-
5 Kimya 5 Heykel 5 Smaç 5 Harita lendirilmez. Yani bir kelimenin olumsuzu o kelimenin zıt
5 Fizik 5 Bale 5 Pas 5 Ölçek
anlamlısı değildir.

Q Terim anlamlı kelimeler, okunduğunda veya duyulduğunda Zıt Anlamlısı: Deli
ait oldukları alanı çağrıştırır. » “Akıllı” sözcüğünün
Olumsuz Hâli: Akılsız
» Bu hafta isimler konusunu işleyeceğiz. (Türkçe ile ilgili
terim) » “Gelmek” sözcüğünün Zıt Anlamlısı: Gitmek

» Öğretmenimiz tahtaya bir üçgen çizdi. (Matematik ile Olumsuz Hâli: Gelmemek
ilgili terim)
Q Kelimelerin zıt anlamlı olup olmadığına cümlede kazan-
» Öğretmenimiz konuyla ilgili ayet ve hadislerden örnekler dıkları anlamlara bakılarak karar verilir.
seçmişti. (Din ile ilgili terimler) » Acı bir gülüşle sözlerine devam etti. (Üzüntülü)

Q Kelimelerin terim anlamı, aynı zamanda gerçek anlamla- » En tatlı üzümleri ona ayırdım. (Tadı şekerli olan)
rını yansıtır. Ancak sözcük terim anlamlıysa sözlükteki Bu cümlelerde kullanılan “acı” ve “tatlı” kelimeleri arasında
ilk anlamını değil, özel anlamını ifade eder. zıtlık ilgisi yoktur.

4 5. Sınıf Türkçe