Page 3 - 5. Sınıf Süreç Odaklı Türkçe Defterim Fasikül-1

1. TEMA: KELİMELERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ HIZLI BAKIŞ

KELİMELERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ

Q Tek başına bir anlam taşıyan ya da bir anlamı olmadığı hâlde cümlenin kuruluşuna katkıda bulunan ifadelere kelime (sözcük)
denir.
Q Kelimeler cümle içinde kullanımlarına göre gerçek anlamlı, mecaz anlamlı, yan anlamlı, yakın anlamlı, terim anlamlı, eş anlamlı,
zıt anlamlı ya da eş sesli olabilir. Kelimelerin hangi anlam özelliği ile kullanıldığı cümledeki anlamından tespit edilir.

Gerçek (Temel) Anlam

Q Bir kelime söylendiğinde zihnimizde canlanan ilk anlama gerçek anlam denir. Gerçek anlam, kelimelerin sözlükteki ilk anlamı-
dır.
» O kuşun kocaman kanatları vardı. (Kuşlarda ve böceklerde uçmayı sağlayan organ)

Yukarıdaki cümlede geçen “kanat” sözcüğü, akla gelen ilk anlamı olan “Kuşlarda ve böceklerde uçmayı sağlayan organ.” anlamında
kullanılmıştır. Dolayısıyla “kanat” sözcüğü bu cümlede gerçek anlamlıdır.
5 Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili olan sözcükler gerçek anlamında kullanılmıştır.

» Kâğıtlar yanınca her tarafı duman kapladı. » Küçük çocuğun yüzü sararmıştı. (Başın ön bölümü)
(Tutuşmak)

» Yatak yumuşak olduğundan rahat uyudum. (Sert » Bugün hava oldukça soğuktu. (Meteoroloji ile ilgili
olmayan) olayların bütünü)

Mecaz Anlam

Q Bir kelimenin gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak yeni bir anlam kazanmasına mecaz anlam denir. Mecaz anlamda kul-
lanılan bir kelime, yepyeni bir anlam kazanır ve gerçek anlamını bütünüyle kaybeder.
» Yıllarca ailesinin kanatları altında yaşadı. (Koruma, kollama, himaye etme)
Yukarıdaki cümlede geçen “kanat” sözcüğü, gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak “koruma, kollama, himaye etme” anlamla-
rında kullanılmıştır. Dolayısıyla “kanat” sözcüğü bu cümlede, mecaz anlamıyla kullanılmıştır.

» Çocukta yüz yok ki ne diyebiliriz? (Utanma)
“Yüz” sözcüğünün akla gelen ilk anlamı (gerçek anlamı) “başın ön bölümü”dür. Yukarıdaki cümlede “utanma” anlamında kullanılarak
mecaz anlam kazanmıştır.

Q Sözcükler, cümle içindeki kullanımlarına göre gerçek veya mecaz anlamlı olur.
5 Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili olan sözcükler mecaz anlamında kullanılmıştır.

» Yumuşak huylu bir insandı. (Okşayıcı, tatlı, hoş) » Bana boş gözlerle bakıyordu. (Anlamsız)

» Çok renkli bir kişiliği vardı. (Kendine özgü, ilginç) » Senin müziğe ısındığını görmek ne güzel! (Hoşlanır olmak)

5. Sınıf Türkçe 3