Page 33 - 11. SINIF KİMYA KAZANIM ODAKLI ve BECERİ TEMELLİ SORU BANKASI

ÖZETİN ÖZETİ ÜNİTE 5: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ

TEPKİME HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Tek ve Çok Basamaklı Tepkimeler ve Hız

Q Az sayıda taneciğin tepkimeye girdiği ve tek basamak 5 Isı alan ve ısı veren bütün tepkimelerde sıcaklık art-
üzerinde yürüyen tepkimelere tek basamaklı (basit) tep- tıkça değeri artar.
kimeler denir.
Q Tek basamakta gerçekleşen,
Q Bir tepkime ikiden fazla taneciğin çarpışması sonucu 2NO(g) + H (g) → N (g) + H O (g) tepkimesi için;
gerçekleşiyorsa bu tepkime birden fazla basamakta 2 2 2 2 2
gerçekleşebilir. Tepkimenin gerçekleştiği bu basamaklar 5 r = k. [NO] .[H ]’dir.
2
serisinin toplamına tepkime mekanizması, bu ara basa- 5 Tepkime 3. derecedendir. Bu tepkime NO’ya göre 2.,
GİRİŞ YAYINLARI
maklardan oluşan tepkimelere çok basamaklı (mekaniz- H ’ye göre 1. derecedendir.
2
malı) tepkimeler denir. Q Mekanizmalı (çok basamaklı) tepkimelerde;
Q Hız bağıntısında tepkime boyunca derişimleri değişmeyen 5 Kimyasal denklemin katsayıları ile hız denklemi
saf katılar ve saf sıvılar yer almaz. Hız bağıntısında örtüşmez.
sadece gazlar ve sulu çözeltiler yer alır.
5 Hız bağıntısı, en yavaş basamağa göre yazılır.
Q Tek basamakta gerçekleşen, Q 2N O(g) → 2N (g) + O (g) tepkimesi aşağıdaki gibi iki
aA(g) + bB(g) → cC(g) + dD(g) tepkimesinin hız bağıntısı, 2 2 2
basamak üzerinden yürüyen mekanizmalı bir tepkimedir.
a
b
r = k.[A] .[B] şeklinde yazılır.
I. basamak: N O(g) N (g) + O(g) (Yavaş)
2
2
Q Hız denklemindeki reaktif derişimlerinin üsleri toplamına II. basamak: N O(g) + O(g) N (g) + O (g) (Hızlı)
2
tepkimenin derecesi (mertebesi) denir. Net tepkime: 2N O(g) 2 2
2N (g) + O (g)
2
2
2
Q Hız sabiti (k); 5 O ara üründür. Ara ürün, net tepkimede yer alma-
5 Her tepkimeye özgü bir değerdir.
yan ve tepkimenin bir basamağında oluşup sonraki
5 Tepkime derecesi x olan tepkimelerde birimi, basamaklarında harcanan türlerdir.
x-1 -1
(L/mol) .s olur.
5 Reaktiflerin türüne ve fiziksel hâline, sıcaklığa, 5 Tepkimenin hız ifadesi yavaş basamağa göre yazılır.
katalizöre ve tanecik boyutuna bağlı olarak değişir. Hız bağıntısı r = k[N O] olup tepkime 1. derecedendir.
2
Tepkime Hızına Etki Eden Faktörler
a. Madde Cinsi
Q Kimyasal bir tepkimenin hızına reaktiflerin cinsi, fizik- 2CO(g) + O (g) → 2CO (g) (Yavaş)
2 2
sel halleri, kırılan ve oluşan bağların sayısı etki eder.
-2
Cu +2 (suda) + S (suda) → CuS(k) (Hızlı)
Q Moleküller arası etkileşimleri fazla olan, yani kırılan ve
oluşan bağ sayısı fazla olan tepkimeler yavaş gerçekleşir. Q Zıt yüklü iyon sayısı az olan tepkimeler daha hızlı ger-
CH (g) + 2O (g) → CO (g) + 2H O(g) (Hızlı) çekleşir.
4 2 2 2
+
-
C H (g) + 5O (g) → 3CO (g) + 4H O(g) (Yavaş) K (suda) + Br (suda) KBr(k) (Hızlı)
3 8 2 2 2
-
Q İyonik bağlı bileşiklerin sulu ortamdaki tepkimeleri katı Ca +2 (suda) + 2Br (suda) CaBr (suda) (Yavaş)
2
haldeki tepkimelerine göre daha hızlı gerçekleşir.
Q Zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleşen tepkimelerde
AgNO (k) + NaCl(k) → AgCl(k) + NaNO (k) (Yavaş)
3 3 iyon yükü büyük olanın tepkime hızı daha fazladır.
AgNO (suda) + NaCl(suda) → AgCl(k) + NaNO (suda) (Hızlı)
3 3 Na (suda) + Cl (suda) NaCl(k) (Yavaş)
+
-
Q Zıt yüklü iyonlar arasındaki tepkimeler moleküller ara- +2 -2
sında gerçekleşen tepkimelere göre daha hızlı gerçekleşir. Mg (suda) + O (suda) MgO(k) (Hızlı)
158 Giriş Yayınları / 11. Sınıf Kimya