Page 74 - 10-sinif-biyoloji-beceri-temelli

EŞEY TAYINI
● Kromozomlar eşey ve vücut kromozomları olmak üzere ikiye ayrılır.
● Canlıların eşeylerinin belirlenmesinde rol alan genleri taşıyan kromozomlara eşey kromozomları (gono-
zom) denir.
● Eşey kromozomları dışında canlının kalıtsal özelliklerini taşıyan kromozomlara vücut kromozomlar
(otozom) denir.
● Sağlıklı bir insanın diploit hücrelerinde iki gonozom bulunurken bir kromozom takımında tek gonozom
bulunur.
● İnsanda vücut hücrelerinde 2n=46 kromozom bulunur. 44'ü otozom 2'si gonozomdur. Gonozomlar X ve
Y olmak üzere iki tanedir. İnsanda eşey babadan gelen spermin taşıdığı gonozom ile belirlenir. Sperm X
DATA YAYINLARI
kromozomunu taşıyorsa dişi, Y kromozomunu taşıyorsa erkek birey oluşur. Dişiler 44+XX iken erkekler
44+XY'dir. Yumurtada 22+X, spermde ise 22+X veya 22+Y'dir.
EŞEYE BAĞLI KALITIM
İnsanda gonozomlar yalnız cinsiyeti belirlemez. Eşey kromozomları vücut karakterlerine ait genleride taşır.
Gonozomlar üzerinde taşınan karakterlere eşeye bağlı kalıtım denir.

X kromozomu

X kromozomunun Hemofili Y kromozomu
homolog olmayan Retinitis pigmentosa
bölgesi Kısmi renk körlüğü Kulak Y kromozomunun
kıllılığı homolog olmayan
bölgesi
Tam renk körlüğü
Homolog Bölge Homolog Bölge

● X ve Y'nin homolog bölgelerinde taşınan her özellik anne ve babadan gelen iki alelle belirlenir. Buradaki
özellikler hem dişi hem de erkek bireylerde gözlenir.
● X kromozomunun homolog olmayan bölgesinde taşınan genler hem erkek hem de dişi bireylerde gözlenir.
● Y kromozomunun homolog olmayan bölgesinde taşınan özellikler sadece erkek bireylerde gözlenir.
X Kromozomuna Bağlı Kalıtım: Hemofili ve renk körlüğü gibi hastalıklar X kromozomunda bulunan çekinik
alellerle taşınır. Bu hastalıkların erkek bireylerde görülme sıklığı dişilere göre daha fazladır.

Y Kromozomuna Bağlı Kalıtım: Y kromozomunun homolog olmayan bölgesinde taşınan özellikler babadan
oğula geçer. Çekinik veya baskın durumda etkisini her zaman gösterir. Kulak kıllılığı örnek verilebilir.

AKRABA EVLILIĞI
Kan bağı olan kişiler arasında yapılan evliliklere akraba evliliği denir. Akraba evliliklerinde en önemli sorun
sağlıklı bireylerin genlerinde taşıdıkları hastalık genlerinin çocuklara aktarılma ihtimalinin akraba olmayan
çiftlere göre daha yüksek olmalıdır. Akraba evliliklerinde sağırlık, anemi, zeka geriliği, hemofili, renk körlüğü
gibi kalıtsal hastalıklar ortaya çıkar.
GENETIK VARYASYONLARIN BIYOLOJIK ÇEŞITLILIĞI AÇIKLAMADAKI ROLÜ
● Ekosistemdeki canlı çeşitliliğine biyolojik çeşitlilik denir. Aynı türün bireyleri arasında çeşitliliğe neden
olan genetik kombinasyonların oluşmasına rekombinasyon denir.
● Tür içi gen veya DNA'daki farklılıkların döllere aktarılması kalıtsal varyasyonlara neden olur.
Modifikasyon: Kalıtsal olmayan, genin işleyişinde meydana gelen değişimlerdir.
Mutasyon: DNA'nın nükleotit diziliminde bazı nedenler sonucunda meydana gelen değişmelerdir. Vücut
hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar sadece o canlıyı etkilerken üreme ana hücrelerinde ve gametlerde
meydana gelen mutasyonlar yavru bireylere aktarılır.
● Mutasyonlara neden olan faktörlere mutajen denir. Radyasyon, zararlı ışınlar, kimyasallar, ilaçlar, ısı
değişimleri, virüsler vb mutajen faktörlere örnektir.

72