Page 64 - 10. SINIF FAVORİ COĞRAFYA DEFTERİM

ÖZETİN ÖZETİ Ünite 1: Doğal Sistemler

toprak oluşumu ve toprak tİplerİ

Toprak Örtüsü

Q Kayaçların dış kuvvetlerin etkisi ile ayrışması sonucunda oluşan, içerisinde mineral, organik madde ve canlı bulunduran doğal
örtüye toprak denir. Toprak; katı, sıvı ve gazlardan oluşmaktadır.
Q Toprağın katı maddelerini, kayaçların ayrışmasıyla ortaya çıkan materyaller ve canlı kalıntıları oluşturur. Topraktaki gaz,
topraktaki gözenekler arasındaki havadır. Sıvı maddeler ise sudur.
Q Toprağın oluşabilmesi için kayaçların ayrışması gerekir. Ayrışma üç yolla gerçekleşir.

Fiziksel (Mekanik) Ayrışma
Q Kayaçların yapısal özellikleri bozulmadan fiziksel görüntülerinde meydana gelen değişimler sonucunda fiziksel ayrışma ger-
çekleşir. Günlük sıcaklık farkının çok olduğu yerlerde görülür. Karasal, step, tundra ve çöl iklimlerinin olduğu yerlerde görülür.
Kimyasal Ayrışma

Q Kayaçların yapısal özelliklerinde meydana gelen değişimlere bağlı olarak gerçekleşen ayrışmadır. Nemin fazla, sıcaklık ortala-
masının yüksek olduğu iklim bölgelerinde etkilidir.
Q Ekvator, savan, muson, ılıman okyanus iklimlerinin etkili olduğu yerde görülür.
Biyolojik (Organik) Ayrışma
Q Canlıların çeşitli yollardan kayaçları parçalamasıyla meydana gelir.

Toprağın Katmanları

Q Anakayanın ayrışmasına bağlı olarak toprak bölümleri oluşur. Anakayanın parçalanması ile C Horizonu, C Horizonun'daki
malzemelerin daha küçük parçalara ayrılıp mineralce zenginleşmesiyle B Horizonu, B Horizonu'nun tamamen toprak hâlini
almasıyla da A Horizonu oluşur.
Q Toprak içerisine karışmış organik maddelere humus denir. Humus genellikle A Horizonu'nda yer alır ve toprağın verimli olma-
sını sağlar.
A Horizonu: Toprağın en üst katıdır. Organik madde bakımından zengindir. Bitkiler bu katmandadır. Rengi genellikle koyudur.
Yıkanmanın olduğu katmandır.
B Horizonu: Yıkanma sonucu tuz ve kireç birikiminin olduğu katmandır. Toprak oluşumu henüz tamamlanmamıştır.
C Horizonu: Anakayayı oluşturan taşların küçük bloklar hâlinde bulunduğu katmandır.

D Horizonu: Anakayanın bulunduğu katmandır.

Toprak Oluşumuna Etkide Bulunan Etmenler

Q İklim: Sıcaklık, nem, yağış, basınç ve rüzgârlar hem toprağın oluşum süresini hem de toprak kalınlığını belirleyen iklim ele-
manlarıdır. Nemin fazla, sıcaklık ortalamasının yüksek olduğu alanlarda toprak hızlı oluşur.
Q Ana Kaya: Ana kayanın sert veya yumuşak olması toprak oluşumunu etkiler, yumuşak kayaçlar üzerinde toprak daha hızlı
oluşur.
Q Yer Şekilleri: Yüzey şekillerinin eğim ve bakı durumu ile yükseltisi toprak oluşumunu etkiler. Yükselti ve eğimin fazla olduğu
alanlar ile Güneş görmeyen yerlerde toprak yavaş oluşur.
Q Organizmalar: Bitkiler suyun toprağa sızmasını sağlar. Kökleriyle toprağa tutunarak erozyonu önler. Humus oluşumu sağlar.
Q Zaman: Birkaç cm'lik toprak örtüsünün oluşabilmesi için yüzlerce yıla ihtiyaç vardır.

MARKAJ YAYINLARI
64 Markaj Yayınları / 10.Sınıf Coğrafya