Page 8 - 6. sınıf data bursluluk sınavı konu anlatımlı

SES BİLGİSİ

DATA YAYINLARI

SES BİLGİSİ Büyük Ünlü Uyumuyla İlgili Uyarılar:

z Türkçede harfler ikiye ayrılır. Bunun 21’i ünsüz 8’i z Türkçedeki bazı ekler büyük ünlü uyumunu bozar.
ünlü harftir. Bunlar:
e -yor: gitmi-yor
ÜNLÜLER
e -daş: meslek-taş
z Söylendiklerinde ses yolunda bir engele çarpmadan e -gil: dayım-gil , turunç-gil
çıkan seslerdir. Tek başlarına söylenebilen, hece ya e -ken: uyur-ken
da sözcük olabilen seslerdir. Bu sesler şunlardır: a, e -ki: masada-ki
e, ı, i, o, ö, u, ü. e -leyin: akşam-leyin

z Ünlüler, ses yolunun aldığı biçime ve dudakların e -(i)mtırak: yeşil-(i)mtırak
durumuna göre şu özellikleri gösterir: z Bileşik sözcüklerle tek heceli sözcüklerde büyük
ünlü uyumu aranmaz.
Düz Yuvarlak
Ünlüler Vatansever Kalk Halk
Geniş Dar Geniş Dar e e e
Kalın a ı o u e Genç e Atatürk
İnce e i ö ü z Büyük ünlü uyumu yabancı sözcüklerde aranmaz.

z Tablodaki gibi her ünlünün üç özelliği vardır. e Radyoloji e Stetoskop
a: Kalın, düz, geniş
e Nakit e Analoji
ı: Kalın, düz, dar
z Zamanla ses değişimine uğramış kimi sözcüklerde
o: Kalın, yuvarlak, geniş bu uyum aranmaz.
u: Kalın, yuvarlak, dar
e Kangı (hangi) e Ana (anne)
e: İnce, düz, geniş
e Karındaş (kardeş) e Alma (elma)
i: İnce, düz, dar
ö: İnce, yuvarlak, geniş Küçük Ünlü Uyumu
ü: İnce, yuvarlak, dar z Ünlülerin düzlük-yuvarlaklık yönünden uyumuna

ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES UYUMLARI denir. İki kuralı vardır:
Büyük Ünlü Uyumu c Bir sözcüğün ilk hecesinde düz ünlülerden (a,e,ı,i)
biri bulunuyorsa diğer hecedeki ünlüler de düz
z Ünlülerin kalınlık-incelik yönünden uyumuna denir. olur.
Türkçe bir sözcükte ilk hecede kalın bir ünlü bulu-
e altın (a, ı düz ünlüler)
nuyorsa onu takip eden diğer hecelerdeki ünlüler
e dişlek (i, e düz ünlüler)
de kalın olmalı ya da inceyse diğerleri de ince ünlü
c Bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak ünlülerden
olmalıdır. Bu kurala büyük ünlü uyumu denir.
(o,ö,u,ü) biri bulunursa ikinci ve diğer hecelerde
e Yolcu (o ve u sesleri kalın) de ya düz - geniş (a,e) ya da dar - yuvarlak (u,ü)
Adalet (a, a, e seslerinden “e” ince olduğu için ünlüler bulunur.
e
uymaz) e torun (“o” yuvarlak, “u” dar- yuvarlak ünlü)

e Yaprak (a, a sesleri kalın) e duman (“u” yuvarlak, “a” düz - geniş ünlü)