Page 36 - 8-sinif-vip-tum-dersler-konu-anlatimli-22

240

{ Not: Yükleminde “-l” ve “-n” ekleri bulunan her sözcük edilgen çatılı olarak değerlendirilemez. Bu ekler olsa dahi
yüklemin gerçek özne alıp alamadığına bakılmalıdır. Yüklem gerçek özne aldığı takdirde etken çatılı olur.

Ő Konuşurken gereksiz sesler çıkarmaktan kaçındı� (Yüklem, özne-yüklem ilişkisine göre etken çatılıdır.)
Yüklem
Cümlede gizli özne vardır. “Kaçınan kim?” sorusuna “o” cevabı verilebilmektedir. Yüklemde “-n” harfi bulunsa dahi yüklem
gerçek özne aldığından etken çatılıdır. Kaçınma eylemini gerçekleştiren bellidir.

Cümle Etken Fiil Edilgen Fiil Açıklama

Ő Yağmur fena › “Bastırma” işini yapan “yağmur” gerçek öznedir. Bu nedenle fiil
bastırdı. etkendir.

Ő Bütün öğrenciler › “Arama” işini kimin yaptığı belli değildir. Cümlede yalnızca
tek tek arandı. “bütün öğrenciler” sözde öznesi olduğundan fiil edilgendir.

Ő Neden buraya › “Gelmeyen kişi kim?” sorusunun cevabı “siz” gerçek öznesidir.
gelmediniz? Açıkça söylenmese bile işi yapan özne belli olduğu için fiil etkendir.

ÇÖZÜMLÜ SORULAR
ÇÖZÜMLÜ SORULAR

1. Aşağıdakilerden hangisi özne-yüklem ilişkisi yö- 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin kim ta-
nünden diğerlerinden farklıdır? rafından yapıldığı belli değildir?

A) Problemlerin çoğunu çözememiştim. A) Eskiden çocuklar mahalle aralarında saklambaç
B) Çiftlikteki bütün atlar kaşağılandı. gibi oyunlar oynarlardı.
C) Bakırköy’e gelince bana uğra. B) Fırsat buldukça kentteki tarihi alanları ziyaret edin.
D) Kır saçlı adam kapıyı çaldı. C) Her insan mutlaka bir müzik aleti çalmalıdır.
D) Bu çaylar sonradan gelecek olanlara ayrıldı.
Çözüm: Fiiller özne-yüklem ilişkisine göre etken ya da
edilgen çatılı olabilir. Etken fiillerde işi yapan belliyken Çözüm: Edilgen çatılı ifadelerde yükleme sorulan “ne,
edilgen fiillerde işi yapan belli değildir. Cümlelerde bildiri- kim” sorularının cevabı işi yapan gerçek özneyi değil,
len işi yapan; A’da “ben”, C’de “sen”, D’de “kır saçlı adam” işten etkilenen sözde özneyi verir. Yani sözde öznenin
özneleridir. B’deki “kaşağılandı” fiilindeki “-n” eki ise işi ya- olduğu cümlelerde işi asıl yapan belli değildir. D seçene-
pan kişiyi bildirmediğinden bu fiil edilgen çatılıdır. ğindeki “bu çaylar” ifadesi işi asıl yapan öge olmadığı için
sözde öznedir. İşi yapan belli değildir.

2. (I) Güven daha başta, en başından insanı korumak
için onun içine yerleştirilmiş bir gözdür. (II) Güven 4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi etken
yoksa sevgi de hayat da yoktur. (III) Güvenle başlar çatılı bir eylemdir?
insan hayata. (IV) Hatta belki bitkiler, hayvanlar için A) Sahneye çıkınca önce salondakileri selamladım.
de böyledir bu. B) Kapı kapanalı daha üç beş dakika olmadan tekrar
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde çalınmış.
çatı özelliği aranır? C) Dün akşam saatlerinde arabamız çekildi.
A) I B) II C) III D) IV D) Tüm raporlar genel müdüre sunuldu.

Çözüm: Çatı özeliği yalnızca fiil cümlelerinde aranır. III Çözüm: Etken çatılı fiillerde yüklemin bildirdiği işi yapan
numaralı cümlenin yüklemi “başlar” fiili olduğu için bu bellidir. A’daki cümlenin yüklemi “selamladım” fiilidir. Bu
cümle fiil cümlesidir. Diğer cümlelerin yüklemleri ise isim fiilin sonundaki şahıs ekinden de anlaşılacağı üzere özne
olduğu için bu cümlelerde çatı özelliği aranmaz. birinci tekil kişidir (ben).
EDİTÖR YAYINEVİ