Page 117 - 8. Sınıf Türkçe Defterim

ÖZETİN ÖZETİ 9. BÖLÜM: FİİLDE ÇATI

FİİLDE ÇATI

Q Eylemlerin özne ve nesnelerine göre olan özelliklerine çatı denir. Cümlede çatı özelliğinin oluşabilmesi için yüklemin çekimli bir
fiil olması gerekir.

NOT Q Yüklemi isim (ad) olan cümlelerde çatı özelliği aranmaz.

ÖZNE-YÜKLEM İLİŞKİSİ

Özne-Yüklem İlişkisi Etken Fiiller

Q Cümlede yüklemin bildirdiği işi yapanın belli olduğu fiillerdir. Etken fiillerin kullanıldığı cümlelerde özne gerçek öznedir.

» Kardeşim arkadaşını çağırmış. (Çağıran kim kardeşim) » Biz de sizinle geliyoruz. (Gelen kim biz)
özne yüklem özne yüklem

» Güneş acayip yakıyordu. (Yakan ne güneş) » Bir çiçekle bahar olmaz. (Olmayan ne bahar)
özne yüklem özne yüklem

5 Etken fiilli cümlelerde, özne cümlede bulunabileceği gibi cümle içerisinde yer almayıp gizli özne de olabilir. Yani gizli
öznenin olduğu cümleler de etken fiillidir.
» Odanı bir an önce toplamalısın. (Gizli özne “Sen”) » Yarın hep ders çalışacakmış. (Gizli özne “O”)
yüklem yüklem
» Övünür eserleriyle. (Gizli özne “O”) » Niçin ona sert davranıyorsun? (Gizli özne “Sen”)
yüklem yüklem

Özne-Yüklem İlişkisi Edilgen Fiiller

Q Cümlede yüklemin bildirdiği işi yapanın belli olmadığı eylemlerdir. Edilgen fiillerin yüklem olduğu cümlelerde özne işi yapan
değil, işten etkilenendir. Dolayısıyla bu cümlelerde özne, sözde öznedir. Edilgen eylem “-l, -n” ekleriyle türetilir.
» Halılar güzelce yıkandı. (Yıkama işini kimin yaptığı belli değildir.)

» Çocukların ödülleri verildi . (Ödül verme işini kimin yaptığı belli değildir.)
sözde özne yüklem

» Evi temizledi . (Kim temizledi O) Etken » Ev temizlendi . ( Kim temizledi Bilinmiyor) Edilgen
yüklem yüklem

5 “-l” ve “-n” eklerini alan her yüklem edilgen çatılı olarak değerlendirilemez. Bu ekler olsa dahi yüklemin gerçek özne alıp
alamadığına bakılmalıdır. Yüklem gerçek özne aldığı takdirde etken çatılı olur.

» Konuşurken gereksiz sesler çıkarmaktan kaçındı. (Yüklem, özne-yüklem ilişkisine göre etken çatılıdır.)
Cümlede gizli özne vardır. “Kaçınan kim?” sorusuna “o” cevabı verilebilmektedir. Yüklemde “-n” harfi bulunsa dahi yüklem ger-
çek özne aldığından etken çatılıdır. Kaçınma eylemini gerçekleştiren bellidir.

116 8. Sınıf Türkçe